W nasze ręce trafił do zbadania bardzo ciekawy eksponat - posrebrzany puchar ufundowany przez "Heibera" (Gestiftet "Heiber" Saarau), choć może ze względu na jego niewielkie rozmiary zbliżone do szklanki jest to nazwa na wyrost. Mimo, że przed wojną tory do kręgli były bardzo powszechne i popularne na tych ziemiach, w wyniku działań wojennych po 1945 roku niewiele z nich nadawało się do użytku. Często materiały użyte do ich budowy służyły jako budulec na remont mieszkań i warsztatów. Część z nich jednak zdołano uratować. Grano w nich dla zabawy, a życie kręglarskie toczyło się spontanicznie, w nieformalnych grupach. Jak było w Żarowie? Tego niestety nie wiemy. Większość kręgielni znajdowała się, jak dawniej, głównie przy prywatnych restauracjach. Pomimo, że gdzieniegdzie cieszyły się dużą popularnością zostały zamknięte wraz z likwidacją na początku lat pięćdziesiątych prywatnej gastronomii w Polsce.

Kilka słów o Kręglarstwie klasycznym. To dyscyplina, która polega na przewracaniu jak największej liczby kręgli za pomocą specjalnej kuli. W grze tej jest 9 kręgli ustawionych na polu w kształcie kwadratu, którego przekątna pokrywa się z osią symetrii toru. Kula zrobiona z jednorodnej masy (początkowo drewniane) miały różne średnice i wagi. Jedną z odmian tej gry jest bowling, dla którego nowoczesne tory buduje się w wielu miejscowościach. W Żarowie dwa tory znajdują się w Restauracji "Parkowa". Różnica w stosunku do kręgli klasycznych polega na tym, że w bowlingu jest 10 tzw. pinów (kręgli) i ustawia się je w kształcie trójkąta. Oczywiście dziś, tory są tak nowoczesne, że wszystko odbywa się automatycznie : ustawianie pinów, podawanie kul łącznie z podliczaniem punktów.

Wróćmy do naszego pucharu. Najwcześniejsza data z rozgrywek pochodzi z dnia 16 czerwca 1927 roku, ostateczna rozgrywka (Schlusskampf) w dniu 1 sierpnia 1930 roku. Przez przeszło 3 lata rozegrano 13 spotkań, zapisując za każdym razem nazwisko zwycięzcy spotkania, oraz uzyskany przez niego wynik. Wszystko wskazuje na to, że puchar wygrał Fritz Lego...

Gestiftet "Heiber" Saarau - puchar ufundowany przez "Heibera" Żarów

Gestiftet "Heiber" Saarau

Heinrich Heiber z Saarau (Żarowa), którego nazwisko wygrawerowane jest na pucharze był fundatorem (być może także sponsorem wszystkich spotkań) widnieje w księgach adresowych z roku 1929 i 1942, gdzie figuruje on jako kupiec (handlowiec), pod adresem Konradswaldauer Straße 10, po 1936 roku Franz-Becker-Straße, natomiast dziś to ulica Adama Mickiewicza. Pozostałe nazwiska należą do zawodników, i to najlepszych, bowiem przy każdym nazwisku podano ilość rzuconych kul (Kugeln) i strąconych kołków (Holz), czyli kręgli.

Postać kręglarza z pucharu

Puchar "Heibera"

Dwanaście wpisów na całym obwodzie pucharu (dopisywane były prawdopodobnie po każdych zawodach), zawiera różne nazwiska, daty i wyniki. Trzynasty, opisany jako Schlusskampf - Ostateczna rozgrywka, znajduje się ponad postacią kręglarza i może świadczyć, że cały cykl wygrał Fritz Lego, który w dniu 1 sierpnia 1930 roku 150 kulami strącił 1097 "kołków". 150 rzutów przy dziewięciu kręglach daje możliwość uzyskania maksymalnie 1350 strąceń. Jakie były jednak reguły gry wówczas tego nie wiemy.

Schlusskampf Fritz Lego 150 Kugeln, 1097 Holz, 1.8.1930

August Glauer 150 Kugeln 1050 Holz 22.3.1928

Fritz Lego 150 Kugeln 1124 Holz 24.4.1929

Artur Hainsch 150 Kugeln 1093 Holz 14.4.1930

August Glauer 150 Kugeln 1081 Holz 29.12.1927

August Glauer 150 Kugeln 1076 Holz 27.1.1929

Fritz Lego 150 Kugeln 1078 Holz 9.1.1930

Fritz Lego 150 Kugeln 1339 Holz 28.9.1927 (najwyższy zapisany na pucharze wynik, w 150 rzutach w kierunku 9 kręgli nie upadło tylko 11)

Artur Hainsch 150 Kugeln 1089 Holz 18.10.1928

Ewald Hirche 150 Kugeln 1084 Holz 10.10.1929

Otto Elter 1331 Kugeln 16.6.1927 (zapewne błąd grawera, powinno być 150 Kugeln, 1331 Holz, mógł on wynikać z tego, że Otto Elter, którego nazwisko pojawia się tylko raz na pucharze, uzyskał niemal maksymalną liczbę punktów, co zapewne  było zdumiewającym wynikiem)

A Heinsch 150 Kugeln 1081 Holz 28.6.1928

A. Hainsch 150 Kugeln 1092 Holz 25.7.1929

Zebraliśmy wszystkie nazwiska wypisane na pucharze i szukaliśmy nazwisk w dawnych księgach adresowych. Odpowiedź była zaskakująca. Jak się okazało, poza fundatorem, żaden z zawodników nie był mieszkańcem Żarowa, pochodzili z różnych miejscowości poza dzisiejszym obszarem Gminy Żarów. Wszystkich łączyła jednak ta sama profesja, byli mistrzami piekarskimi :

1. Lego Fritz (Bäckermeister) pochodził ze Strzegomia (Striegau) gdzie mieszkał przy Burglehnstraße 1,

2. Glauer August (Bäckermeister) pochodził ze Strzegomia (Striegau) gdzie mieszkał przy Bahnhofstraße 32,

3. Elter Otto (Bäckermeister) pochodził z Żółkiewki (Pilgramshain) gdzie mieszkał pod numerem  32,

4. Hainsch A. (jedyny opisany na pucharze bez pełnego imienia. Idąc tym tropem, że poprzednicy byli przedstawicielami jednego zawodu wytypowaliśmy właśnie takich panów, którzy odpowiadają tym parametrom. Oto co ustaliliśmy. Istniało trzech panów o nazwisku Hainsch o profesji Bäckermeister (mistrz piekarski) z imieniem zaczynającym się na literę A i pochodzacych ze Strzegomia lub bliskich okolic byli to :

Hainsch Alfred (Bäckermeister) pochodzący ze Strzegomia (Striegau) gdzie mieszkał przy ulicy Fauerstraße 25,

Hainsch Alois (Bäckermeister) pochodzący z Międzyrzecza k./ Strzegomia (Haidau) gdzie mieszkał pod numerem  22,

Hainsch Artur (Bäckermeister) pochodzący z Jaroszowa (Järischau) gdzie mieszkał pod numerem  43,

Cóż, wszystkich trzech spełnia warunki dlatego nie da się wskazać tego, którego nazwisko widnieje na pucharze...

5. Na pucharze rozróżnić można jeszcze nazwisko Heinisch, również z inicjałem A. Nie wiem czy to błąd w grawerunku nazwiska Hainsz A., ale jeśli nie, znalazłem tylko jednego pana spełniającego przynajmniej częściowo warunki :

Heinisch Antonie (profesja nie opisana w księdze adresowej) pochodził ze Strzegomia (Striegau) gdzie mieszkał przy Schulgasse 5,

6. Hirche Ewald widnieje w dawnych księgach adresowych tylko w Szprotawie, zatem zbyt daleko aby można było kwalifikować go do drużyny. Natomiast w Strzegomiu znaleźć można nazwisko Hirche Helmut, co ciekawe o profesji Bäckermeister (mistrz piekarski), z tego powodu możemy z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że jest to ojciec naszego Ewalda, jeśli tak, zamieszkiwał on przy Schweidnitzer Straße 32 w Strzegomiu i po ojcu również był mistrzem piekarskim

Można domniemywać, że puchar ufundowany przez żarowskiego kupca Heinricha Heibera przeznaczony był dla zwycięzcy większego turnieju ligi piekarzy. Śmiało można twierdzić, że istniało wiele więcej takich lig mistrzów różnych zawodów, lub innych towarzystw...

Co nieco o kręgielniach, również tej w dawnym Żarowie...

Doppelbundeskegelbahn, czyli kręgielnia dwutorowa w pierwszej połowie XX wieku na terenach niemieckich. Fragment pocztówki przedstawiającej walory restauracji w Wałbrzychu...

W prawym górnym rogu pocztówki widoczny jest barak w którym mieściła się kręgielnia

Kto wie, może nazwisko któregoś z ty panów widnieje na pucharze?

Dobre humory, piwo i zabawa z kręglami. Tutaj widzimy kręgielnię z jednym torem, ustawienie dziewięciu kołków (drewniane kręgle) w kwadrat, koryto powrotu kuli i tablicę informującą o ilości strąceń. Obsługa miała sporo pracy wtedy

Przykład dawnej kręgielni klasycznej dwutorowej, zachowanej do dzisiejszych czasów na terenie Niemiec

Budowa, lub naprawa zadaszenia nad torem kręgielni. Początkowo wszystkie kręgielnie były organizowane pod gołym niebem, ale ze względu na dość krótki okres ciepła na naszych terenach zaczęto zabudowywać tory, by można było je używać cały rok

Przykład kręgielni pod gołym niebem

Kręgielnia zabudowana drewnianą wiatą

Jednostronnie otwarta w celu dostępu światła dziennego

Ażurowo zabudowany tor kręgielni

Przykład dawnej jednotorowej kręgielni

Według tego co ustaliliśmy, dawnym Żarowie (Saarau) kręgielnia mieściła się przy ogródku piwnym przy restauracji Mathylda Johan, później Hotel "Schwarzer Adler" pomiędzy szpitalem a szkołą przy ulicy Szkolnej. Dziś teren i pozostałości kręgielni należą do wspólnoty zamieszkującej budynek dawnej Szkoły Podstawowej nr 2 i jest w bardzo złym stanie technicznym. Udało mi se tam wejść dzięki pomocy jednego z mieszkańców budynku, ale uszkodzony dach grozi zawaleniem, przez co nie jest to zbyt bezpieczne.

Budynek dawnej szkoły nr 2 przy ul. Szkolnej w Żarowie

Na pierwszym planie pozostałości przedwojennej kręgielni żarowskiej, służące dziś częściowo jako komórki,w tle szpital

Widok z ulicy Szkolnej na baraki dawnej kręgielni żarowskiej

Cały teren dawnej Szkoły Podstawowej nr 2 w Żarowie

W okresie powojennym podzielono jedno długie pomieszczenie na mniejsze, dzieląc wewnątrz ściankami działowymi, kiedyś były tu dwa tory do kręgli

Pozostałości dawnej kręgielni

Pozostałości dawnej kręgielni

Pozostałości dawnej kręgielni

Pozostałości dawnej kręgielni

Stan budynku jest niestety tragiczny, ze względu na walący się dach już nikt nie przechowuje nic wewnątrz

Pozostałości dawnej kręgielni

Pozostałości dawnej kręgielni

Przykład zestawu kręgli i kul wykonanych całkowicie z drewna

Przykład zestawu kręgli i kul wykonanych całkowicie z drewna

Kołki, czyli drewniane kręgle, oraz drewniana kula

Wymiary kręgielni klasycznej (1 tor)

Projekt zabudowy toru do gry w kręgle, czy nie przypomina on do złudzenia dawnej kręgielni w Żarowie

Temat ten wymaga niewątpliwie zgłębienia i rozszerzenia, ale warty jest tego, bowiem opisywany puchar świadczy o tym, że było spore grono miłośników kręgli. Być może po wojnie przez pewien czas i w Żarowie grano w kręgle? Jeśli posiadasz wiedzę w tym temacie, prosimy o kontakt z naszą redakcją...

Przygotował : Matthias