Kresy Wschodnie lub po prostu Kresy – w okresie II RP (1918-1939) z Kresami Wschodnimi utożsamiano tereny na wschód od linii Curzona, podobnie jak obecnie. Początkowo pod tym pojęciem rozumiano Dzikie Pola - obszar graniczny między Rzecząpospolitą a Chanatem Krymskim nad dolnym Dnieprem. Następnie, wschodnie rubieże Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Według Słownika Języka Polskiego Samuela Bogumiła Lindego z 1807 roku, Kresy to linia graniczna między Polską a hordą tatarską u dolnego Dniepru i przy jego ujściu osiadłą. W literaturze określenie to użyte zostało prawdopodobnie po raz pierwszy przez Wincentego Pola w poematach Mohort z 1854 i Pieśni o ziemi naszej. W myśl Pola była to linia od Dniestru po Dniepr, a więc ziemie pogranicza tatarskiego. Z początkiem XX wieku jego znaczenie rozszerzyło się na obszar dawnych wschodnich województw Rzeczypospolitej Obojga Narodów, na wschód od linii Wilno – Lwów, a w okresie międzywojennym utożsamiano z nim terytorium położone na wschód od linii Curzona. Współcześnie termin Kresy Wschodnie oznacza dawne wschodnie tereny II Rzeczypospolitej.

Kresy Wschodnie oznaczono kolorem ciemnym szarym. Zarys dzisiejszej mapy Polski pozwala wyobrazić sobie różnice z mapą z okresu II RP.

Od 1939 Kresy Wschodnie były okupowane przez ZSRR i Litwę, od 1941 przez III Rzeszę, od 1944 ponownie przez ZSRR. Aneksja terytorium Polski została zaakceptowana przez Wielką Brytanię i USA podczas konferencji teherańskiej oraz jałtańskiej. Po konferencji jałtańskiej (4–11 lutego 1945), wyłoniony w konsekwencji jej ustaleń Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podpisał 16 sierpnia 1945 umowę z ZSRR, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski, w oparciu o porozumienie o granicy zawarte pomiędzy PKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944. W konsekwencji Kresy Wschodnie zostały odłączone od Polski i wcielone do republik związkowych ZSRR: Białoruskiej SRR, Litewskiej SRR i Ukraińskiej SRR.

Decyzje w sprawie zmian granic Polski przez Wielką Brytanię, ZSRR i USA podjęte bez zgody Rządu RP na uchodźstwie były pogwałceniem zasad Karty Atlantyckiej i polsko-brytyjskiej umowy sojuszniczej.

Historia Kresów Wschodnich w latach 1918 - 1939.

Szczególnie burzliwy był dla Kresów Wschodnich okres odradzania się Polski po okresie zaborów i kształtowania jego granic, tj. czas pomiędzy listopadem 1918 a marcem 1921 roku. W okresie tym Polska prowadziła o swoją wschodnią granicę trzy wojny: z Ukraińcami, bolszewikami i Litwinami. W polityce polskiej wobec kształtu granicy wschodniej, obszaru dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i polityki wobec narodów położonych pomiędzy odradzającym się państwem polskim a Rosją sowiecką, ścierały się wówczas koncepcja inkorporacyjna obozu Narodowej Demokracji i koncepcja federacyjna Naczelnika Państwa, Józefa Piłsudskiego i jego obozu politycznego.

W maju 1919 roku Związek Sejmowy Ludowo-Narodowy przedłożył w sejmie wniosek nagły w sprawie zapewnienia autonomii Galicji Wschodniej. Działo się to w momencie, kiedy Armia Czerwona doszła do Zbrucza, a kiedy nie podpisano jeszcze traktatu wersalskiego, i mocarstwa zachodnie nie podjęły jeszcze decyzji „o zezwoleniu Polsce zajęcia Galicji po Zbrucz”. Pod wnioskiem podpisali się Aleksander Skarbek, Stanisław Głąbiński, Marian Seyda, Edward Dubanowicz, Stanisław Grabski, Wojciech Korfanty, J. Zamorski, Witold Staniszkis, Aleksander Dębski i inni. Kiedy sytuacja polityczna zmieniła się na korzyść Polski, wniosek został wycofany, a jego autorzy zadeklarowali się jako zwolennicy asymilacji narodowej.

Teren ten tworzył wschodnie województwa II Rzeczypospolitej: białostockie (część), lwowskie (część), nowogródzkie, poleskie, stanisławowskie, tarnopolskie, wileńskie, wołyńskie.

herb woj. białostockiego                herb woj. lwowskiego              herb woj. nowogródzkiego

herb woj. poleskiego herb woj. stanisławowskiego herb woj. tarnopolskiego

herb woj. wileńskiego herb woj. wołyńskiego

Po podpisaniu traktatu ryskiego w 1921 roku, który m.in. ustalał przebieg nowej polskiej granicy, na wschód od ówczesnej granicy pozostało większość ziem odebranych Polsce jeszcze za czasów II rozbioru i ziemie zajęte przez Rosję w I rozbiorze. Na terenach tych pozostała liczna społeczność polska, szacowana na 1,2 miliona do 2 milionów Polaków. Kolejne ponad 100 tysięcy Polaków wyemigrowało w granice II Rzeczypospolitej ze wschodu, byli to głównie ziemianie i inteligencja.

Rosja sowiecka wobec polskiej społeczności pozostałej na wschód od Zbrucza początkowo zorganizowała akcję polegającą na uczynieniu z Polaka wzorcowego obywatela sowieckiego. Ku temu zmierzała wprowadzona autonomia i pozorowana szeroka swoboda w polskich okręgach narodowościowych, Marchlewszczyźnie i Dzierżyńszczyźnie. Zsowietyzowaną społeczność polską planowano w wykorzystać jako element destabilizacyjny wobec II Rzeczypospolitej. Jednymi z większych miast o charakterze polskim były wówczas Mińsk i Żytomierz. Z biegiem czasu oczywistym stało się, że Polacy nie byli podatni na wyczekiwaną przez Sowietów zmianę swojej mentalności. Wtenczas postanowiono rozwiązać kwestię polską na obszarze ZSRR inną metodą, a mianowicie poprzez całkowitą eksterminację Polaków. Okręgi narodowościowe zostały zlikwidowane w latach trzydziestych XX wieku. Szacuje się, że podczas rozpętanej czystki etnicznej co najmniej 111 tysięcy Polaków zostało wymordowanych, prawie 29 tysięcy skazano na pobyt w obozach koncentracyjnych w strukturach Gułagu, a ponad 100 tysięcy deportowano m.in. do Kazachstanu, na Syberię, w rejony Charkowa i Dniepropietrowska.

Europa we wrześniu 1939 - Okupacja radziecka i niemiecka

We wrześniu 1939 roku polskie Kresy Wschodnie znalazły się, w odróżnieniu do reszty Polski, pod okupacją sowiecką. Powodem tego stanu rzeczy był podpisany w Moskwie 23 sierpnia tajny protokół Paktu Ribbentrop-Mołotow, który regulował przebieg linii demarkacyjnej między Niemcami a ZSRR. Sowieci przystąpili do inwazji na Polskę 17 września 1939 roku, posuwając się szybko na zachód. Już 22 września obaj agresorzy uczcili sukcesy swych wojsk wspólną paradą zwycięstwa w Brześciu Litewskim. Już podczas zajmowania Kresów Armia Czerwona dopuszczała się licznych zbrodni, zarówno na ludności cywilnej, jak i na polskich jeńcach wojennych. Ostatecznie przebieg linii granicznej regulował podpisany 28 września między III Rzeszą a ZSRR układ o granicach i przyjaźni. Polskie dowództwo i rząd zostały całkowicie zaskoczone sowieckim atakiem, a ich wahanie przejawiło się brakiem konkretnych rozkazów walki ze wschodnim agresorem, a nawet formalnego ogłoszenia stanu wojny z ZSRR, które nastąpiło dopiero trzy miesiące po napaści, 18 grudnia 1939 roku.

Po rozpoczęciu wojny sowiecko-niemieckiej 22 czerwca 1941 roku, Niemcy posunęli się w pierwszych paru tygodniach ok. tysiąca kilometrów na wschód, rozbijając lub biorąc masowo do niewoli wojska sowieckie. Dla Kresów Wschodnich oznaczało to przejście, na niespełna trzy lata, spod okupacji sowieckiej pod niemiecką. W styczniu 1944 roku wojska sowieckie osiągnęły byłą granicę polsko-sowiecką (sprzed 17 września 1939), a do końca lipca 1944 opanowały na powrót cały obszar przyznany ZSRR traktatem o przyjaźni i granicach z III Rzeszą z 28 września 1939, czyli tereny na wschód od dzisiejszej wschodniej granicy Polski.

Kolejną fala eksterminacji Polaków była czystka etniczna przeprowadzona przez UPA, podczas której zamordowano, często w bardzo okrutny sposób, około 120 tys. osób, z czego zdecydowaną większość stanowili cywile.

Linia Curzona i zmiany terytorium Polski, 1945

Już podczas konferencji teherańskiej w 1943 roku ustalono nową granicę wschodnią Polski, sankcjonując sowieckie zdobycze terytorialne z września 1939, a ignorując protesty Rządu RP na uchodźstwie. Po II wojnie światowej Kresy wcielono do ZSRR jako część związkowych republik Ukrainy, Białorusi i Litwy. Aneksja zdobytych w 1939 terenów wschodniej Polski świętowana była w ZSRR i jest nadal w niepodległej Białorusi jako „Zjednoczenie zachodniej Białorusi z Białoruską SRR”. Oficjalna sowiecka nazwa agresji ZSRR na Polskę brzmiała: „Kampania wyzwoleńcza Armii Czerwonej”. Po rozpadzie ZSRR Kresy Wschodnie znalazły się w granicach powstałych z niego niepodległych państw – Ukrainy, Białorusi i Litwy. Rząd polski nie wysuwał żadnych roszczeń terytorialnych wobec tych państw w związku z zasadą nienaruszalności granic ustalonych w Europie po II wojnie światowej.

Przygotował : Matthias

źródło : pl.wikipedia.pl