Ziemia Kłodzka

Duszniki-Zdrój : niem. Bad Reinerz, czes. Dušníky

gmina : Duszniki-Zdrój

powiat : kłodzki

województwo : dolnośląskie

 

Duszniki Zdrój (niem. Bad Reinerz, czes. Dušníky), to miasto uzdrowiskowe w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim. Położone jest w dolinie rzeki Bystrzycy Dusznickiej, oddzielającej Góry Orlickie od Gór Bystrzyckich, przy krajowej ósemce na trasie pomiędzy Wrocławiem a Kudową Zdrój.

O samym mieście napiszemy parę słów w osobnej relacji z cyklu "labiryntariusze na wakacyjnym szlaku". Dziś zaś, zajmiemy się wyjątkowym zabytkiem techniki (architektonicznie też bardzo ciekawym), czyli XVII w. młynem papierniczym, w którym dodatkowo mieści się wyjątkowe Muzeum Papiernictwa.

Lokalizacja Dusznik na mapie Google

Satelitarne zdjęcie Google lokalizacji młyna papierniczego

Zabytkowy młyn papierniczy - taki widok ujrzysz idąc od strony rynku

Historia i opis młyna papierniczego.

---

Pierwsze wzmianki o papierni dusznickiej i papierniku noszącym nazwisko Ambrosius Tepper pochodzą z 2 połowy XVI w. Zabudowania zachowanej papierni stanowią zespół przylegających do siebie obiektów architektonicznych, które powstawały stopniowo, w różnym odstępie czasu. Najważniejszy w tym kompleksie budynek główny młyna papierniczego, pełniący niegdyś funkcję mieszkalno - produkcyjną, wzniesiono w 1605 r.

 

Na kondygnacji parterowej odbywała się zasadnicza produkcja papieru. Wyższa kondygnacja, konstrukcji ryglowej, mieściła mieszkania oraz pomieszczenia produkcyjne. Przestrzeń poddasza zajmowała suszarnia papieru.

suszarnia papieru

Budynek przykryto dwuspadowym dachem gontowym, ograniczonym od zachodu drewnianym, barokowym szczytem wolutowym. Przylegającą do budynku głównego drewnianą suszarnię papieru oraz pawilon wejściowy wybudowano przypuszczalnie w XVIII w.

Historię dusznickiego młyna w okresie 1562 - 1939 tworzyli papiernicy z rodu: Kretschmerów, Hellerów i Wiehrów. W XVII w. papiernia była zaliczana do najwyżej cenionych na Śląsku. Posiadała też monopol na dostarczanie papieru do wrocławskich urzędów. W XVIII w. papiernię znacznie rozbudowano i zmodernizowano, instalując w niej nowoczesne urządzenia papiernicze. Produkcję papieru unieruchomiono w Dusznikach w 1937 r. Dwa lata później Karl Wiehr, ostatni właściciel papierni przekazał ją miastu na cele publiczne z intencją utworzenia w zabytkowym młynie regionalnego muzeum techniki.

Papiernia w chwili przejęcia jej przez władze polskie w 1945 r. była opustoszała i zniszczona. Z urządzeń papierniczych zachowały się jedynie wieszaki klamrowe do suszenia tektury, z XIX/XX w., oraz kilka XIX w. form służących do czerpania papieru.

wieszaki klamrowe do tektury

 

Zachowały się także niezwykle cenne elementy wystroju papierni - malowidła ścian i stropów w pomieszczeniach kondygnacji strychowej młyna, pochodzące z XVII - XIX w.

 

---

 

Historia muzeum papiernictwa

 

---

 

Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju jest jedyną prowadzoną w sposób profesjonalny placówką muzealną w Polsce, zajmującą się szeroko pojętą tematyką papiernictwa. Gromadzi, opracowuje i udostępnia zbiory z zakresu dziejów papiernictwa, drukarstwa, historii Dusznik Zdroju. Żywo interesuje się również sztuką papieru, współpracując z artystami tworzącymi dzieła sztuki z papieru. Ponadto głośną stała się oferta edukacyjna muzeum oraz działalność naukowo-badawcza. Bogate zbiory i unikatowy na skalę Polski księgozbiór z zakresu historii papiernictwa, jak też zainteresowania i dorobek pracowników, są źródłem wielu sukcesów; w prestiżowym konkursie organizowanym przez Ministerstwo Kultury Wydarzenie muzealne roku, dusznickie muzeum zdobyło aż 6 nagród i wyróżnień, w tym za 1998 r. główną nagrodę. Za 2001 rok otrzymało Dolnośląski Klucz Sukcesu dla najlepszej instytucji kultury. Równocześnie Muzeum Papiernictwa prowadzi współpracę międzynarodową, a dowodem uznania dla instytucji było powierzenie jej organizacji międzynarodowych kongresów artystów papieru (JAPMA) w 2001 r. oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Historyków Papieru (IPH) w 2004 r. - imprez, które po raz pierwszy odbyły się w kraju Europy Wschodniej. W 2004 r. muzeum zostało zakwalifikowane do finału Europejskiego Muzeum Roku (European Museum of the Year).

Po zakończeniu II wojny światowej, pełnomocnik Rządu Polskiego w celu zabezpieczenia papierni przekazał ją najbliższej fabryce papieru w Młynowie k/Kłodzka. Dyrektor fabryki rozpoczął remont budynku dążąc do szybkiego uruchomienia produkcji papieru, ale jego śmierć przerwała dalsze prace. Obiekt stał kilka lat bez opieki i niszczał, zaciekały dachy, a resztki urządzeń rozkradziono i zniszczono. W 1953 roku władze miasta Duszniki Zdrój zwróciły uwagę na duży, niszczejący obiekt papierni. Kilka lat trwało pozyskanie sprzymierzeńców dla idei zachowania i odnowienia młyna papierniczego jako zabytku techniki. Ścierały się też różne koncepcje: od przekazania obiektu na magazyn owoców po wyburzenie. Papiernia w międzyczasie zdobyła wielu przyjaciół, w tym najważniejszych w 1962 roku. Wojewódzki Konserwator Zabytków otrzymał fundusze na remont zabezpieczający. Wymieniono gonty na całym dachu, założono nowe odeskowanie. Remont trwał 4 lata.

 

 

24 stycznia 1966 roku vice Minister Kultury i Sztuki przyjechał do Dusznik Zdroju, zwiedzał Zabytkową Papiernię oraz odbył konferencję z przedstawicielami władz wojewódzkich, powiatowych i miejskich, sugerując urządzenie muzeum papiernictwa oraz produkcję papieru w ramach resortu leśnictwa i przemysłu drzewnego. Sugestia ta została przychylnie przyjęta przez Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego i już 26 stycznia 1966 roku zawarto porozumienie. Ministerstwo Leśnictwa zleciło realizację tego przedsięwzięcia Zjednoczeniu Przemysłu Celulozowo-Papierniczego w Łodzi. Po zakończeniu remontu zabezpieczającego Wojewódzki Konserwator Zabytków w dniu 31 marca 1966 roku przekazał oficjalnie papiernię przemysłowi papierniczemu pod zarząd Bardeckich Zakładów Celulozowo-Papierniczych w Bardzie Śląskim, po czym przystąpiono do urządzania w budynku muzeum papiernictwa. Kierownikiem Zabytkowej Papierni został Jan Michał Kowalski. Sprawami technicznymi zajęło się Biuro Projektów Przemysłu Papierniczego w Łodzi, a wykonawstwem ekipy fachowców z zakładów papierniczych. Opracowania wystroju plastycznego podjęli się najlepsi artyści plastycy: prof. Stanisław Zamecznik, prof. Witold Chomicz i prof. Zygmunt Acedański.

 

Informacja o pracach nad utworzeniem muzeum papiernictwa w prasie i radiu spowodowała napływ licznych eksponatów od fabryk, instytucji i osób prywatnych. Pierwsze dary i przekazy to: rzeźbione matryce do druku tapet (płaskie i okrągłe) z Gnaszyna, sita czerpalne i portrety papierników od władz miasta, modele maszyn papierniczych z Krapkowic i Jeleniej Góry, prasy papiernicze, meble, gabloty, papiery czerpane. Wybitny czerpalnik z Jeziornej k/Warszawy Teodor Chojnowski, skompletował i wyremontował urządzenia potrzebne do uruchomienia czerpalni w Dusznikach. Wspólnym wysiłkiem papierników polskich oraz miłośników zabytków powstało w Dusznikach Zdroju żywe muzeum gromadzące eksponaty dawnej techniki papierniczej i przetwórstwa papierniczego. 26 lipca 1968 roku Minister Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego Roman Gesing dokonał otwarcia I-go etapu Muzeum Papiernictwa.

 

Dalej jednak trwały prace remontowe i adaptacyjne. Pokazową produkcję papieru czerpanego uruchomiono w 1971 roku, drukarnię typograficzną w 1974 r., a nową ekspozycję przedstawiającą wyroby polskiego przemysłu papierniczego dwa lata później.

Muzeum do końca 1991 r. podlegało Bardeckim Zakładom Papierniczym. Od 1 stycznia 1992 r., w wyniku starań kierownictwa, stało się samodzielną instytucją kultury, podległą Ministerstwu Przemysłu i Handlu. 3 lata później, po reformie organizatorem muzeum zostało Ministerstwo Gospodarki.

 

Po usamodzielnieniu instytucji w 1992 r. zaistniała możliwość profesjonalnej organizacji muzeum - powstały działy merytoryczne: Historii Papiernictwa, Papiernictwa Współczesnego, Oświatowy i Biblioteka. W wyremontowanym młynie papierniczym zostały zmienione wszystkie ekspozycje stałe. W 1997 roku - Historia papiernictwa światowego, polskiego i śląskiego (scenariusz Józef Dąbrowski, współpraca - Teresa Windyka). W 1998 roku - Historia techniki i technologii papiernictwa (scenariusz Maciej Szymczyk). Do obu ekspozycji koncepcję aranżacji plastycznej opracowała Bożena Makowska, a projekty plastyczne wykonał Marek Mikulski.

23 lipca 1998 roku Muzeum Papiernictwa poniosło ogromne straty w czasie kilkugodzinnej powodzi. Dzięki ogromnemu zaangażowaniu pracowników oraz pomocy finansowej rządu polskiego, zakładów branży papierniczej oraz licznych organizacji i osób prywatnych, stopniowo usuwano skutki powodzi. Remonty popowodziowe zakończono w 2003 roku realizacją założenia parkowo-ogrodowego.

 

 

 

1 stycznia 1999 roku Muzeum Papiernictwa zostało przekazane przez Ministerstwo Gospodarki Urzędowi Marszałkowskiemu we Wrocławiu. Obecnie dusznickie muzeum jest jednym z ważniejszych obiektów turystycznych na Ziemi Kłodzkiej - roczna frekwencja kształtuje się na poziomie 70 tys. osób.

Młyn papierniczy nocą

Nauka poprzez zabawę - czerpanie papieru.

---

Podczas zwiedzania Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju, istnieje możliwość (za dopłatą) wykonania własnoręcznie, małych (A5) arkuszy papieru czerpanego. Oczywiście robią to głównie dzieci, ale po minach dorosłych widać było, że chętnie zrobili by to sami... Każdy z uczestników warsztatów, po uprzednim zapoznaniu się z podstawami i zasadami wyrobu papieru czerpanego, czerpie samodzielnie w specjalnej ramce. Jeden arkusz ze znakiem wodnym, oraz jeden z kolorowy. Następnie z pomocą specjalisty, dzieci mogą odbijać na arkuszu swoje dłonie, po czym fachowiec nakłada kolejną, kolorową warstwę. Potem arkusze muszą przejść proces wyciskania i suszenia, co dziś odbywa sie w nowoczesnych maszynach, dzięki czemu można suchy arkusz odebrać już po kilkunastu minutach... W każdym razie, przynajmniej w fazie "moczenia rąk" , zabawa jest dla dzieci przednia.

czerpanie papieru kolorowego

czerpanie papieru białego ze znakiem wodnym

Może wydawać się, że branża papiernicza jest nam daleka i raczej będzie to prawda, ale nie odwiedzić tego muzeum ze względu choćby na sam zabytkowy budynek młyna papierniczego to grzech. Kto był blisko a nie wstąpił niech żałuje...

---

Przygotował : Matthias; materiały : własne, Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdrój, wikipedia,