Ocena użytkowników: 5 / 5

Gwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywna
 

autor : Rafał Wietrzyński

 

 

 

Zabytkowe kościoły z okolic Świebodzic

 

 

 


Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła w Dobromierzu (niem. Hohenfriedeberg). Tradycja głosi, że już około 1313 r. wytyczono nieopodal Dobromierza specjalny plac, na którym w niedługim czasie wzniesiono pierwszą drewnianą świątynię w tej okolicy. Znajdowała się ona w sąsiedztwie dawnego grodziska, a jej patronami mieli być czterej Ewangeliści. Na miejscu drewnianego kościółka wybudowano w XV stuleciu nową murowaną świątynię, która przebudowana została w następnym wieku. Kolejna gruntowna przebudowa kościoła miała miejsce około 1640 r., a jej fundatorem był właściciel tutejszych włości - Mikołaj von Czeschhaus. (1)  Dramatycznym momentem w historii tego zabytku okazał się dzień 10 kwietnia 1683 r. Wówczas to wybuchł wielki pożar Dobromierza, który nie oszczędził również miejscowej świątyni. Po tym tragicznym epizodzie kościół został na nowo odbudowany w 1727 r., a pod koniec XVIII stulecia dobudowano do niego wieżę od strony zachodniej. Obecnie jest to obiekt orientowany, jednonawowy z dwuprzęsłowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyżowo–żebrowym. Wewnątrz świątyni na szczególną uwagę zasługuje przede wszystkim zabytkowy ołtarz główny z około 1700 r. Wokół kościoła rozpościera się stary cmentarz, na którym znajdują się m.in. ciekawe nagrobki rodziny von Mutius z Bronowa, której członkowie pełnili ważne funkcje państwowe w Prusach na przełomie XVIII i XIX w. (2)

 

 

Kościół pomocniczy pw. św. Piotra i Pawła w Dobromierzu (wcześniej ewangelicki). Pierwszy tzw. Dom Modlitwy dla osób wyznania ewangelickiego powstał na terenie Dobromierza już w 1742 r. Nosił on wezwanie “Pod Krzyżem Jezusa” i był usytuowany na tutejszym Rynku (tuż obok starego ratusza). Niestety obiekt ten spłonął doszczętnie podczas groźnego pożaru w dniu 3 stycznia 1827 r. Po tej tragedii dobromierzanie zdecydowali się wybudować w północnej części miasta nową świątynię ewangelicką, której projekt powierzyli jednemu z najwybitniejszych architektów niemieckich tamtych czasów - Karlowi Friedrichowi Schinklowi (1781-1841). Budowa okazałego obiektu w stylu klasycystycznym trwała dość krótko. Oddano ją do użytku w pierwszą niedzielę adwentu - 29 listopada 1829 r. (3)  Świątynia ta służyła wiernym aż do 1945 r., kiedy to została opuszczona i niezagospodarowana. Dopiero w 1975 r. przejęła ją miejscowa parafia katolicka jako kościół pomocniczy. Na wystrój kościoła składają się m.in. cenne organy, droga krzyżowa oraz chrzcielnica z piaskowca ufundowana przez rodzinę von Mutius. Warto tu wspomnieć, że wewnątrz świątyni znajdowała się dawniej piękna ambona przeniesiona tu z Kościoła Pokoju z nieodległej Świdnicy. Niestety zabytek ten nie przetrwał do naszych czasów.

 

 

 

  Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła w Milikowicach (niem. Arnsdorf). Najstarsza wzmianka o tutejszej świątyni zapisana została w rejestrze dziesięcin sporządzonym przez archiprezbitera Gabriela von Rimini (datowanym na 4 października 1318 r.). W dokumencie tym był wzmiankowany wówczas miejscowy proboszcz o imieniu Mikołaj. Na tej podstawie naukowcy wysnuli tezę, że pierwszy drewniany kościół został wybudowany na terenie Milikowic już w 2 połowie XIII stulecia. Kolejny istotny zapis o interesującej nas budowli pojawia się w dokumencie  kardynała Jana od św. Marka z 14 stycznia 1376. Wtedy to miejscowa świątynia była już kościołem parafialnym i wchodziła w skład dekanatu świdnickiego. Na początku XVI wieku niemal cała społeczność Milikowic uległa wpływom reformacji, dlatego też - od około 1538 r. - tutejszy Dom Boży stał się typowym ośrodkiem ewangelickim. W swojej kilkusetletniej historii obiekt ten był kilkakrotnie przebudowywany. Po raz pierwszy miało to miejsce pod koniec XV stulecia, kiedy to świątyni nadano modny wówczas styl gotycki. Kolejnej przebudowy zabytek doczekał się w 1668 r., natomiast w 1891 r. został restaurowany. Znaczących prac naprawczych i remontowych dokonano tutaj również w latach: 1969, 1972, 1999 oraz 2002, a w 1965 r. miejscowa świątynia została na nowo erygowana. Obecnie jest to obiekt murowany, jednonawowy, z wieżą od strony południowej oraz kwadratowym prezbiterium o sklepieniu krzyżowo–żebrowym. Wieża kościoła pochodzi z XVIII w. Zewnątrz na ścianach uwagę zwraca szereg renesansowych nagrobków pochodzących z 2 połowy XVI i z XVII stulecia.

 

 

 

Kościół parafialny pw. św. Jadwigi w Mokrzeszowie (niem. Kunzendorf). Pierwsze wzmianki na jego temat pochodzą już z 1268 r. Z dokumentu wydanego przez arcybiskupa salzburskiego Władysława we Wrocławiu, wynika, iż świątynia ta podlegała wtenczas kościołowi w Pełcznicy. W kolejnym dokumencie wystawionym w maju 1301 r. przez biskupa wrocławskiego Jana Romkę dowiadujemy się, że kościół w Mokrzeszowie stał się obiektem filialnym parafii w Świebodzicach. Około 1500 r. świątynia została przebudowana, a w 1577 r. i w końcu XIX w. rozbudowana. Po ostatniej wojnie obiekt ten doczekał się szeregu remontów, m.in. w latach: 1965, 1996-1999 oraz 2010. Obecnie jest to obiekt jednonawowy, orientowany z prostokątnym prezbiterium. Sklepienie kościoła jest sieciowe. Wewnątrz uwagę zwraca bardzo cenna rzeźba Madonny z Dzieciątkiem, pochodząca z około 1430 r., a na zewnątrz płyty nagrobne z płaskorzeźbionymi postaciami zmarłych z lat 1565–1663. W kwietniu 1976 r. kościół pw. św. Jadwigi w Mokrzeszowie, za zgodą arcybiskupa Henryka Gulbinowicza uzyskał własne probostwo.

 

 

 

Kościół parafialny pw. św. Trójcy w Olszanach (niem. Oelse). Przypuszcza się, że pierwszy drewniany kościół w Olszanach mógł istnieć już w 1 połowie XIII w., kiedy to cała wieś należała do biskupa wrocławskiego Tomasza I (wymieniana w dokumentach pod 1239 r.). W swojej pierwotnej formie przetrwał on do początków XIV w., kiedy to został przebudowany na styl gotycki. Kolejna przebudowa świątyni miała miejsce w 1522 r., zaś w 1600 r. kościół został rozbudowany. W latach 1913, 1964, 1978 oraz 2013 budowla była restaurowana. Sklepienie nawy jest późnogotyckie, sieciowo–gwiaździste, pochodzące z 1522 r., a nad prezbiterium krzyżowo–żebrowe. Prezbiterium (prostokątne, dwuprzęsłowe) zachowało elewacje o sgraffitowych dekoracjach. Wewnątrz świątyni wyposażenie (ołtarz główny i boczny, ambona, konfesjonał, chrzcielnica) pochodzi z okresu renesansu i baroku. Bardzo charakterystyczną częścią kościoła jest wieża umiesz-czona od strony południowej, a pochodząca z XVIII w. Poza tym na uwagę zasługuje szereg płyt nagrobnych z okresu XVI i XVII wieku. Warto tutaj wspomnieć, że w 1948 r. proboszczem tutejszej świątyni został ksiądz Eugeniusz Okoń (1881-1949), bardzo barwna postać. Przed wybuchem II wojny światowej pełnił on funkcję nie tylko działacza polskiego ruchu ludowego, ale także był prezesem Chłopskiego Stronnictwa Radykalnego oraz jednym z organizatorów tzw. Republiki Tarnobrzeskiej.

 

 

 

Kościół filialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Starym Jaworowie (niem. Alt Jauernick). Kościół w Starym Jaworowie jest uważany za jedną z najstarszych świątyń na tych terenach. Prawdopodobnie został wybudowany w stylu gotyckim pod koniec XIII lub na początku XIV stulecia. Z zachowanych informacji wynika, że w 1376 r. był on już kościołem parafialnym podległym dekanatowi w Świdnicy. Zabytek ten został niemal doszczętnie zniszczony w okresie wojny 30-letniej. Dopiero w latach 1706–08 został na nowo odbudowany. Przed 1785 r. został przyłączony do parafii w pobliskich Milikowicach i od tego momentu stał się kościołem filialnym. Świątynia ta była restaurowana w XIX w. oraz w 1963 r. Obecnie jest to obiekt jednonawowy o sklepieniu krzyżowo–żebrowym i z wieżą od zachodu. Wewnątrz zachowały się m.in. dwie cenne płaskorzeźby z XVI i XVII stulecia.

 

 

 

Kościół filialny pw. MB Bolesnej w Strudze (niem. Adelsbach). Po raz pierwszy świątynia ta wymieniona została w 1305 r., w słynnej “Księdze   uposażeń biskupstwa wrocławskiego“ (Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis). Kilkadziesiąt lat później - w 1376 r. - pojawia się kolejny dokument - Jana od św. Marka, w którym wymieniony jest kościół w Strudze jako: “ecclesia in Adlungisbache”. W 1532 r. obiekt ten zo¬stał gruntownie przebudowany z drewnianego na murowany, a w latach 1860/61, 1930, 1965-1969 i 2003 był remonto¬wany. Świątynia ta, podobnie jak większość innych obiektów sakralnych na tych terenach, przejęta została w 1 połowie XVI w. przez zwolenników nauki Lutra. Z ich to inicjatywy wzniesiono zapewne wieżę kościelną (ok. 1577 r.), a także znacząco wyposażono wnętrza kościoła (adekwatnie do wymogów nowej wspólnoty). W 1654 r. zabytek ponownie wrócił w ręce katolików i przyporządkowany został parafii w Starych Bogaczewicach. Tragicznym wydarzeniem w historii tego obiektu okazał się rok 1755, kiedy to od uderzenia pioruna zniszczona została znaczna część świątyni. Dopiero 20 lat później rozpoczęto jej odbudowę (1775). Znaczącym momentem w historii tego niewielkiego wiejskigo kościółka okazał się dzień 27 czerwca 1988 r., kiedy to miejscowa parafia została erygowana przez ks. Kardynała Henryka Gulbinowicza. Jest to budowla murowana, jednonawowa z prostokątnym prezbiterium. Wewnątrz świątyni zachował się barokowy ołtarz główny z początku XVIII w. oraz szereg płyt nagrobnych rodziny Czettritzów z XVI i XVII w. Obok kościoła rozciąga się cmentarz parafialny. Otoczony on jest murem obronnym z XVI w., przez który biegnie wieża bramna z dzwonnicą z 1 połowy XVI stulecia (przebudowana w XVIII w.).

 

 

 

Kościół parafialny pw. św. Jadwigi w Szymanowie (niem. Simsdorf). Początki budowli sięgają XIII w. Według miejscowej legendy jego fundatorką miała być sama św. Jadwiga, patronka Śląska, żona księcia Henryka Brodatego. Oficjalnie po raz pierwszy został wymieniony w źródłach historycznych w 1274 r. W 1498 r. na miejscu drewnianego kościółka stanęła nowa, murowana świątynia, wzniesiona w stylu późnogotyckim. W XVIII w. dobudowano do niej niewielką nawę, a w 1777 r. odnowiono prezbiterium. Dramatycznym okresem w dziejach kościoła okazał się przebieg wojny 30-letniej, podczas, której został on doszczętnie spalony. Dopiero w 1680 r. mieszkańcy wsi zdecydowali się go częściowo odremontować. Kolejny dramat wydarzył się tu 23 czerwca 1698 r., kiedy to zawaleniu uległa wieża kościelna. Po tym tragicznym epizodzie postanowiono wybudować nową dzwonnicę, na której uroczyście zawieszono w 1701 r. ocalały z katastrofy budowlanej dzwon. W latach 1838 i 1886 dokonano kolejnych remontów świątyni, przez co mogła ona w całej swojej okazałości służyć dalej wiernym. Po zakończeniu II wojny światowej zabytek ten przeszedł na własność państwa i został cz꬜ciowo zagospodarowany na magazyny nawozów sztucznych, jednak brak należytej opieki spowodował, iż zaczął on powoli przeistaczać się w stan ruiny. Dopiero w 1968 r. staraniem miejscowej ludności i po dokonaniu szeregu remontów, powrócił do swojej pierwotnej funkcji. Obecnie jest to świątynia murowana o dwuprzęsłowym sklepieniu krzyżowo–żebrowym w prezbiterium. Wnętrze kościoła nie przedstawia się zbyt bogato. Na szczególną uwagę zasługuje tu niewielki ołtarz główny oraz obraz przedstawiający domniemaną fundatorkę świątyni – św. Jadwigę z bryłą kościoła na lewej dłoni (datowany na 1886 r.). Na zewnętrznej ścianie kościoła znajdują się renesansowe epitafia kamienne z XVI i XVII w. Natomiast nieopodal świątyni usytuowana jest także niewielka kapliczka kamienna ufundowana przez rodzinę von Czirne, na której widnieje data „1498”.

 

 

 

Kościół parafialny pw. Nawiedzenia NMP w Witoszowie Dolnym (niem. Nieder Bögendorf). Pierwsze potwierdzone wzmianki źródłowe o miejscowej świątyni pochodzą z 1268 r. Stanowiła ona wówczas własność klasztoru klarysek we Wrocławiu. Początkowo kościół był poświęcony św. Katarzynie oraz św. Mikołajowi i dopiero w 1654 r. zyskał on patronkę w osobie Najświętszej Marii Panny. W dobie reformacji świątynia ta stała się jednym z pierwszych ośrodków protestanckich w tej okolicy (1536 r.), a to za sprawą dość wpływowego pastora jakim okazał się być Sebastian Angerer. Od 1629 r. kościół w Witoszowie podlegał stopniowej rekatolizacji. Jego opiekunami byli początkowo franciszkanie, a po ich odwołaniu przypadł on w udziale jezuitom. Ci ostatni zasłynęli tutaj z dość wzmożonej akcji kontreformacyjnej. Za ich to czasów rozgłosu nabrał znajdujący się w tutejszym kościele cudowny obraz maryjny, słynący z uzdrowień, do którego pielgrzymowali wierni z najbliższej okolicy. W swojej wielowiekowej historii obiekt ten był kilkakrotnie przebudowywany i remontowany. Po raz pierwszy miało to miejsce na początku XVI stulecia, kiedy nadano mu modny styl renesansowy. Kolejnych remontów i upiększeń światynia doczekała się pod koniec XVII stulecia oraz w latach: 1846, 1930, 1963 i 1976. Wewnątrz kościoła zachował się do dziś gotycki portal kamienny o ornamentyce trójlistnej kończyny. Reszta wyposażenia - m.in. ołtarz główny, chór i rzeźby - pochodzi z okresu baroku. Na poddaszu kościoła znajdują się też zabytkowe strzelnice klinowe, datowane na XVII wiek, które poświadczają obronny charakter tego zabytku w dawnych czasach.


 

 

 



 

 

 

okolice swiebodzic koscioly (1)

Według tradycji kościół pw. św. Michała Archanioła w Dobromierzu miał powstać dzięki fundacji miejscowego możnowładcy - Mikołaja von Czeschaus. Miał to być dar za ocalenie życia w okresie wojny trzydziestoletniej (źródło: www.fotopolska.pl)

 

okolice swiebodzic koscioly (1)

 Kiedy w 1827 r. groźny pożar strawił Dom Modlitwy w Dobromierzu, nikt wtedy nie przypuszczał, że z pomocą dobromierzanom przyjdą wkrótce całe Niemcy. Dzięki narodowej zbiórce pieniędzy, udało się wybudować w krótkim czasie nową świątynię ewangelicką, a jej projektantem został Karl Friedrich Schinkel, najwybitniejszy architekt niemiecki tamtej epoki (rysunek przedstawiający kościół pw. św. Piotra i Pawła w Dobromierzu wg “Geschichte der evangelischen Kirche zu Hohenfriedeberg”, Jawor 1842) 

 

okolice swiebodzic koscioly (1)

 Chociaż pierwsza wzmianka na temat kościoła w Milikowicach została zapisana pod rokiem 1318, to nie można dziś wykluczyć, że obiekt ten posiada XIII-wieczną metrykę. Być może jego fundatorem był rycerz Arnold, legendarny założyciel wsi (źródło: www.dolny-slask.org.pl)

 

okolice swiebodzic koscioly (1)

 Kościół w Mokrzeszowie jest jedną z wielu wiejskich świątyń w tej okolicy, ale to właśnie w jej wnętrzu możemy dzisiaj podziwiać wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem, jeden z najcenniejszych reliktów gotyckiej rzeźby sakralnej na Śląsku (na zdjęciu ogólny widok wsi sprzed 1945 r. - zbiory autora)

 

okolice swiebodzic koscioly (1)

 Los postanowił powiązać kościół pw. Św. Trójcy w Olszanach z osobą księdza socjalisty - Eugeniusza Okonia, który uchodził za bardzo barwną postać w przedwojennej Polsce (powyżej współczesny widok kościoła, za: www.commons.wikimedia.org)

 

okolice swiebodzic koscioly (1)

Kościół w Starym Jaworowie został w okresie wojny trzydziestoletniej tak poważnie zniszczony i splądrowany, że po jej zakończeniu tutejsi mieszkańcy musieli uczęszczać na nabożeństwa do oddalonej o około 7 km. wsi Wierzbna. Został on na nowo odbudowany dopiero w latach 1706-08 (źródło: www.dolny-slask.org.pl) 

 

 

okolice swiebodzic koscioly (1)

  W swojej wielowiekowej historii świątynia w Strudze przechodziła zmienne koleje losu. Miała ona też szczęście stać się własnością wpływowego rodu von Czettritz, który poczynił kilka znaczących fundacji na rzecz miejscowego kościoła. (ogólny widok kościoła pw. MB Bolesnej sprzed 1945 r., za: www.dolny-slask.org.pl) 

 

 

 

okolice swiebodzic koscioly (1)

  Legenda głosi, że fundatorką niewielkiego kościółka w Szymanowie miała być sama św. Jadwiga, patronka Śląska i żona wpływowego księcia Henryka I Brodatego (źródło: www.gdziebylec.pl) 

 

 

okolice swiebodzic koscioly (1)

Kościół w Witoszowie Dolnym uważany jest za jedną z najstarszych świątyń na tych terenach. Jego detale architektoniczne - tj. strzelnice klinowe - mogą sugerować, że mógł on pełnić w dawnych czasach także funkcje obronne (źródło: www.dolny-slask.org.pl) 

 

 

 

Wykaz źródeł :

 

1. A. Dobkiewicz: Gmina Dobromierz na dawnych pocztówkach, Świdnica 2017;
2. Internetowy serwis Gminy Dobromierz;
3. S. Nowotny: Historia kościoła pw. Nawiedzenia NMP w Witoszowie Dolnym (www.witoszow.diecezja.swidnica.pl);
4. R. Wietrzyński: Śladami świebodzickich zabytków, Świebodzice 2015;
5. B. Ludwig: Fundacje sakralne Czettritzów w Wałbrzychu i okolicach, Wrocław 2014;
6. K. Jarzembowska: Kościoły Diecezji Świdnickiej, tom I-III, wydawnictwo IKONA, Bydgoszcz 2008-2010;
7. A. Scheer: Szkic krajoznawczo-turystyczny gminy Świdnica [w: “Rocznik świdnicki 88/89”, Świdnica 1989].

Przypisy :

 

1.  Legenda głosi , że w 1634 r., podczas zdobywania zamku Cisy przez żołnierzy szwedzkich, udało się Mikołajowi von Czeschhaus zbiec potajemnie z oblężonej warowni. Do ucieczki wykorzystano pewien podstęp. Słudzy naszego bohatera ukryli go w świńskim korycie, przykryli suknem i zawieźli do pobliskiego Dobromierza. Kilka lat później, w zamian za uratowanie życia, Mikołaj postanowił wybudować nowy kościół w Dobromierzu.

2.   Z rodziny tej wywodził się Johann Karl von Mutius (1758-1816), wybitny generał pruski, który zwalczał m.in. Insurekcję Kościuszkowską w Polsce w 1794 r. oraz brał udział w wojnach napoleońskich. Był uczestnikiem bitew: pod Lützen, Budziszynem, Chojnowem oraz Lipskiem (1813). Za tą ostatnią odznaczony krzyżem żelaznym I klasy.   

3. Dawne źródła wspominają, że budowa nowego kościoła ewangelickiego mogła się tu odbyć dzięki licznym zbiórkom pieniędzy, które przeprowadzono wówczas w całych Niemczech. Ofiarność narodu niemieckiego mieszkańcy Dobromierza mogli zawdzięczać rozgłosowi swojej miejscowości, jako miejsca słynnej bitwy, która rozegrała się tutaj 4 czerwca 1745 r.

 

 


 Przygotował : Matthias, autor tekstu : Rafał Wietrzński