- Wierzbna (Würben)
autor fotografii: Mirosław Becher
Wcześniej: Wirbna, Wirbno (1209); Uerbna, Wyrbna (XIII w.); Wirben (XIII-XV w.); Wirbna Gallicalis (1318); Wirbin (1324, 1325, 1388, 1403); Würben (1480, 1579).
Badania archeologiczne przeprowadzone w latach 1997-2004 przez Artura Boguszewicza wykazały, że rejon Wierzbnej zasiedlony był już w IX w. W źródłach pisanych nazwa wsi pojawia się po raz pierwszy w 1209 r. Wśród osób poświadczających dokument wystawiony 12 V przez księcia wrocławskiego Henryka Brodatego znaleźli się trzej przedstawiciele rodu piszącego się z Wierzbnej: „comes Stephanus de Wirbna, (...) comes Johannes de Wirbno et frater eius Nicolaus” (2). Część badaczy uważa, że jest to pierwsza wzmianka źródłowa o tym rodzie. Innego zdania są L.Radler i M.Cetwiński, którzy dopuszczają możliwość, że pierwszym z Wierzbnów był wymieniony w „Nekrologu lubiąskim” syn Ilika z Pożarzyska, Henryk „de Wifena”. Nazwę „Wifena” uważają za zlatynizowaną formę XII-wiecznej nazwy Wierzbna. A.Tarnas-Tomczyk odrzuca zarówno koncepcje pochodzenia Wierzbnów od Ilikowiców-Strzegomiów, jak i identyfikację miejscowości. Przypisuje im małopolski rodowód (ród krewniaczy wobec Lisów i Gryfitów), a założenie rezydencji rodowej i samej wsi Wierzbna osobom występującym w dokumencie z 1209 r. Wierzbna miała być pierwszą posiadłością śląską rodu, a powstała zdaniem A.Tarnas-Tomczyk na przełomie XII/XIII w. na ziemi otrzymanej od księcia Henryka Brodatego, władcy zainteresowanego obsadzeniem swojego państwa silnym i wiernym rycerstwem. Takimi stali się „panowie z Wierzbnej”, których władztwo obejmowało szereg wsi w okolicach Świdnicy, zbrojny orszak, a także zaczątki dworu z prywatnym notariuszem. Wierzbnowie często pojawiają się w XIII-wiecznych dokumentach jako ich wystawcy bądź świadkowie. Protoplastą rodu mógł być małopolski rycerz Andrzej, jeden z fundatorów klasztoru bożogrobców w Miechowie. Pierwsze pokolenie „śląskie” tworzyli Jan, Mikołaj i Stefan, który zginął w bitwie pod Legnicą w 1241 r. Wierzbną prawdopodobnie odziedziczyli synowie Stefana: Andrzej (poległ z ojcem pod Legnicą), Stefan (palatyn wrocławski 1236-1244), Franciszek i Jan (prokonsul Henryka III). W 1226 r. czterech Wierzbnów: dwóch Stefanów, Andrzej i Franciszek miało ufundować nieistniejący dziś kościół NMP w Świdnicy, przy którym powstał klasztor franciszkanów (3). Trzecie pokolenie reprezentowali Stefan, Szymon, marszałek dworu Henryka IV Prawego Andrzej, biskup wrocławski Henryk oraz Jan, kasztelan Grodźca, Ryczyny, Cieszyna i Wrocławia zmarły po 8 IX 1307 r.