- woj. wielkopolskie

Czacz - wieś

gmina : Śmigiel

powiat : kościański

województwo : wielkopolskie

(52.036368, 16.543399)

Wieś przecina droga krajowa nr 5 (Wrocław-Poznań), dlatego jeśli kiedykolwiek pokonywałeś tę trasę autem, musiałeś przez Cacz przejeżdzać. Inną sprawą jest, czy są powody, aby się tu zatrzymać. My trafiliśmy tutaj głównie z powodu działalności jaką wykonują miejscowi od końca lat 90-tych XX wieku - czyli handel różnościami, który można nazwać nową lokalną tradycją. O tym napiszemy jednak w osobnym opracowaniu, skupiając się teraz na tym, co wieś ma do zaoferowania potencjalnemu turyście.

Wieś pierwszy raz wzmiankowana była w 1301 roku, jako własność rodu Szaszorów, później Ramszów - Opolskich. Od XV wieku w posiadaniu Czackich herbu Świnka. Od 1603 Czacz znajdował się w rękach Gajewskich herbu Ostoja. W latach 1775–1830 właścicielami byli Szołdrscy, a po nich, aż do 1939 roku Żółtowscy. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Czacz należała do wsi większych w ówczesnym powiecie Kosten rejencji poznańskiej. Czacz należał do okręgu kościańskiego tego powiatu i stanowił siedzibę majątku Czacz, który należał wówczas do Marcelego Żółtowskiego. Według spisu urzędowego z 1837 roku, Czacz liczył 652 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 64 dymy (domostwa).

Mapa Google, określająca położenie wsi Czacz względem miasteczka Śmigiel

Zdjęcie satelitarne - wieś leży po obu stronach drogi krajowej nr 5, wszystkie zabytkowe obiekty znajdują się po prawej stronie piątki. Na zdjęciu widoczny jest również teren zalesiony. To dawny park przypałacowy, w latach 70-tych XX wieku wybudowano przez środek drogę krajową nr 5.

Tuż przed Czaczem, jadąc w kierunku Wrocławia znajduje się parking z taką oto osobliwością. Niestety od dawna obiekt jest zamknięty

W parku, na wzniesieniu znajduje się zabytkowy, okazały pałac, który dziś pełni funkcję szkoły podstawowej i gimnazjum

Pałac – wzniesiony został przypuszczalnie po 1639 r. dla Wojciecha Gajewskiego, kasztelana rogozińskiego,wg projektu Krzysztofa Bonadury Starszego, który w tym samym czasie pracował przy kościele w Czaczu. Była to wszesnobarokowa rezydencja, dwukondygnacyjna, nakryta wysokim czterospadowym dachem, z dwoma prostokątnymi wieżami zwieńczonymi hełmami z ażurowymi prześwitami, ze schodami zewnętrznymi wielobiegowymi. Spłonął w 1709 r. Odbudowany na początku wieku XIX dla Wiktora Szołdrskiego. Wówczas zbudowano dwie boczne oficyny, które połączono z rezydencją dwoma ćwierćkolistymi galeriami. Galerie były parterowe nakryte płaskimi dachami. Pomiędzy nimi a oficynami wzniesiono dwie bramy. Kolejna przebudowa miała miejsce już po zakupie majątku przez Żółtowskich i przeprowadzona była w latach 1848-1851 przez Marcelego Żółtowskiego. Podwyższono pałac o piętro lub półpiętro poddasza i nakryto go niskim dwuspadowym dachem, wbudowano piwnice oraz zmieniono częściowo układ pomieszczeń. Przed wejściem głównym wprowadzono niewielki ganek z tarasem na wysokości piętra. Główny podjazd znajdował się wówczas od strony południowej, gdzie był dziedziniec honorowy, a wejście główne poprzedzone było arkadowym (wspartym na dwóch kolumnach) gankiem o dwóch półkoliście zamkniętych prześwitach z drewnianą prawdopodobnie werandą. Kolejną i ostateczną gruntowną przebudowę pałacu przeprowadził w 1911 roku Jan Żółtowski wg projektu poznańskiego architekta Mariana Andrzejewskiego. Po przebudowie z lat 1911-1912 wszystkie wnętrza reprezentacyjne mieściły się na parterze. Pośrodku pierwszego traktu od pn. znajdował się hol ozdobiony portretami przodków . W drugim trakcie był salon, który łączył się z długa jadalnią, a ta z kolei z pomieszczeniem kredensowym. Pokój ten połączony był długim korytarzem znajdującym się w galerii, z kuchnią usytuowaną w oficynie. Z jadalni było przejście do tzw. nowej biblioteki, która służyła również jako gabinet pana domu. Prócz tego w pałacu po wsch. stronie holu usytuowana była stara biblioteka, w której znajdowały się książki pani domu. Za starą biblioteką znajdowały się dwa pokoje gościnne. Na piętrze znajdowały się pokoje właścicieli dóbr i ich dzieci oraz szwalnia.

Elewacje pałacu są  tynkowane z ceglanym cokołem. Pośrodku elewacji południowej, w partii przyziemia, znajdują się drzwi prowadzące do salonu, powyżej jest mały balkon. Przed wejściem od strony północnej, pośrodku, jest nadal zachowany niewielki taras. Galerie przy pałacu są także tynkowane z ceglanym cokołem, rozczłonkowane jońskimi kolumnami dźwigającymi balkowanie. Pomiędzy nimi znajdują się prostokątne okna. Galerie z oficynami połączone są za pomocą bram, z których przejezdna tylko ta wschodnia, zachodnia brama zamurowana została na początku XX wieku. Taka postać pałacu z lat 1911-1912 zachowała się do dnia dzisiejszego.

Pałac

Kościół widziany z terenu przypałacowego

Pałac

 

Brama łącząca skrzydło pałacu z oficyną

 

Pałac

 

Kościół widziany od strony pałacu

 

Oficyna i brama łącząca ją z pałacem

Pałac widziany od strony placu zabaw i boiska szkolnego

 

Pałac widziany od strony placu zabaw i boiska szkolnego

 

Wejście do pałacu od strony placu zabaw i boiska szkolnego

 

Zabudowania pałacowe

Kościół pod wezwaniem św. Michała

 

Kościół parafialny założyli prawdopodobnie Czachy, lecz nie wiadomo kiedy. Istniał już on już wpołowie XV wieku, bo akta biskupie w archiwum konsystorskim w Poznaniu wspominają o nim już w 1448 r. Kościół jest poświęconyśw. Michałowi Archaniołowi. W roku 1798 Wiktor Szołdrski, ówczesny dziedzic Czacza, wymurował chór i ołtarze, poprawił organy, wewnątrz wybielił kościół, przełożył dach, podbił nową miedzią kopułę na wieży zniszczoną przez wiatr. Wymurował także plebanię. Rzadko kościół parafialny posiada tak dawne księgi metryczne jak kościół w Czaczu – od 1598 r.Kościół ten został zbudowany w pierwszej połowie XIV wieku, a jego gruntowna przebudowa nastąpiła w 1653 r. według projektu włoskiego architekta Krzysztofa Bonadury. Wieża dobudowana została w 1682 r. Kościół wybudowany w stylu gotyckim obecnie przebudowany. Murowany z cegły, nieotynkowny. Jednonawowy z trzyprzęsłową nawą i węższym, niższym prezbiterium zamkniętym wielobocznie. Od zachodu znajduje się wieża zbudowana na rzucie kwadratu czterokondygnacyjna w narożach ujęta przyporami do wysokości trzeciej kondygnacji. Czwarta kondygnacja zbudowana została na rzucie ośmioboku nakrytym dachem namiotowym,blachą. Dachy: nad nawą, prezbiterium, kruchtą – dwuspadowe, nad zakrystią – pulpitowy, kryty dachówką. Wewnątrz sklepienie kolebkowe z lunetami, w prezbiterium kolebkowe, w zakrystii i kruchcie - krzyżowe. Trzy ołtarze barokowe znajdują się we wnętrzu, murowane w 1798 r. Główny Ołtarz - Matki Boskiej Szkaplerznej z Dzieciątkiem i rzeźbami św. Pawła i św. Piotra, boczne ołtarze - z obrazem Matki Boskiej Różańcowej, ze św. Dezyderym i Katarzyną Sieniejską oraz obrazem ,,Zdjęcie z krzyża”. Ambona z 1798 r., chrzcielnica o bogatej dekoracji, organy z ok. XIX w. półklasyczne. Cmentarz przykościelny posiada 7 nagrobków nagrobków II poł. XIXw.i początku XXw. Między innymi proboszczów proboszczów Czacza. Na terenie przykościelnym rosną lipy klony i jesiony.

Spojrzenie w stronę zabudowań pałacowych (szkolnych)

Spacer wokół kościoła

 

Spacer wokół kościoła

 

Spacer wokół kościoła

 

Spacer wokół kościoła

 

Spacer wokół kościoła

Brama murowana, otynkowana, trójdzielna i mur zostały wzniesione w 1818 roku z cegły nieotynkowanej.

Barokowa brama widziana od strony kościoła

Mur cmentarny oraz pamiątki przeszłości

Neogotycka plebania z 1818 roku.

Zabudowania wsi

Ogólne spojrzenie na wieś od strony kościoła

Ogólne spojrzenie na wieś od strony kościoła

Dawny folwark

Zabudowania folwarku

Neogotycka plebania z 1818 roku i w tle kościół i brama barokowa

Plebania - zbudowana w 1818 roku z fundacji Wiktora Szołdrskiego. Murowana, otynkowana, parterowa. Na rzucie prostokąta, siedmioosiowa. Wnętrze dwutraktowe, przebudowane. Okna i odpowiadające im blendy w ścianach szczytowych ostrołukowe w opaskach z kluczami, powiązane gzymsami na wysokości nasad łuków. Dach dwuspadowy, dachówkowy, z dwoma szczytami schodkowymi ożywionymi wąskimi, półkoliście zamkniętymi blendami. Od frontu w dachu wystawka z półkolistym oknem.

Neogotycka plebania z 1818 roku.

Gotycki kościół św. Michała, z pierwszej połowy XIV wieku i barokowa brama

Gotycki kościół św. Michała, z pierwszej połowy XIV wieku i barokowa brama

Gotycki kościół św. Michała, z pierwszej połowy XIV wieku i barokowa brama

Gotycki kościół św. Michała, z pierwszej połowy XIV wieku

 

Park krajobrazowy miał powierzchnię 19,20 ha, w tym 0,7 ha wód. Założony został na miejscu dawniejszych ogrodów i sadów wzmiankowanych w 1775 r., a usytuowanych zapewne na północy i wschodzie od pałacu. Przemiany parku następowały równolegle z przebudowami pałacu. Obecnie park składa się z trzech oddzielnych części: głównej północnej, południowej i zachodniej. Południowa część oddzielona jest drogą , zachodnia drogą do Leszna. W końcu lat 70-tych XX w. park przecięto obwodnicą, czym zniekształcono główną część założenia. Zasadnicza część założenia ma kształt nieforemnego czworoboku. Jest to najstarsza część parku z pozostałościami regularnego barokowego założenia. W południowo-zachodnim narożu parku znajdował się dom z ogrodem, rozebrany około 1983 r. W części środkowej parku dominuje jesion wyniosły, klon pospolity, dąb szypułkowy, klon jesionolisty, klon pospolity. W południowej części parku występuje jesion wyniosły, olsza czarna, klon pospolity, wierzba krucha. Szczególną uwagę należy zwrócić na ogromny platan, rosnący w centralnej części parku, którego cechą charakterystyczną jest obfite łuszczenie się kory cienkimi, dużymi płatami. Świeżo złuszczony pień ma barwę zielonkawoszarą.

---

Podróżował, fotografował i przygotował : Matthias

źródła : pl.wikipedia.pl, www.czacz.pl, fotografie własne