Labiryntarium - Brzeg - spacer po historycznym centrum miasta

: Kategoria: Województwo opolskie; Utworzono: 06 styczeń 2019; Poprawiono: 06 styczeń 2019

Ocena użytkowników: 5 / 5

Brzeg : niem. Brieg

powiat : brzeski

województwo : opolskie

współrzędne geograficzne : 50°51'42.3"N 17°28'10.6"E

Brzeg znalazł się na naszej trasie, której celem był najpiękniejszy zabytek województwa opolskiego - Zamek Moszna. Nie można obojętnie przejechać obok tego miasta wiedząc, że znajduje się w nim Zamek Piastów Śląskich zwany Śląskim Wawelem (relacja TUTAJ). Jednak Brzeg to nie tylko wspomniany zamek, o czym przekonamy się podczas spaceru po historycznym centrum tego miasta.

Ratusz Miejski w Brzegu, jesienią 2018 roku w remoncie

Historia miasta :

Wiek XIII

1235 – pierwsza wzmianka o osadzie targowo-rybackiej Wisokibrzeg (Wissokembreghe). IV 1241 - przejazd w sąsiedztwie Brzegu oddziałów mongolskich, zmierzających ku Legnicy. 1248 – przywilej lokacyjny ks. wrocławskiego Henryka III wytyczenie na terenie osad Wysoki Brzeg i Małkowice regularnie rozplanowanego miasta z umocnieniami obronnymi zasiedlenie miasta przez kolonistów, w dużej mierze niemieckojęzyczną ludność z Saksonii i Turyngii.

Wiek XIV i XV

Od 1311 stolica niezależnego księstwa brzeskiego (potem legnicko-brzeskiego i wołowskiego) – we władaniu najdłuższej linii dynastii Piastów, wygasłej w 1675 na Jerzym IV Wilhelmie. W 1329 brzeski ks. Bolesław III Rozrzutny złożył hołd lenny królowi czeskiemu. O Brzegu wspomina Jan Długosz w Historii Polski.

Wiek XVI–XVIII

Rozkwit w XVI wieku za panowania księcia Jerzego II. W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko miasta; Brzeg należał do terytorium, na którym dominował język polski. O Brzegu wspomina Jan Kochanowski. 10 kwietnia 1741 – bitwa pod Małujowicami. Po zbombardowaniu miasta przez króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego Brzeg przeszedł w ręce Prus.

Wiek XIX i XX

15 sierpnia 1842 – otwarcie linii kolejowej Wrocław – Brzeg, będącej fragmentem najstarszej na obecnych ziemiach polskich linii kolejowej (Kolei Górnośląskiej łączącej Wrocław z Górnym Śląskiem). 1844 – oddano do użytku stary Most Odrzański, który zastąpił drewniany most zwodzony. Do 1914 dynamiczny rozwój miasta na tle szybkiego awansu politycznego, gospodarczego i cywilizacyjnego państwa pruskiego (od 1871 jako części zjednoczonych Niemiec). Przyrost mieszkańców: z 11,7 tys. (1845) do 29 tys. (1914). Budowa połączeń kolejowych: z Opolem i Katowicami (1843), z Nysą (1848), ze Strzelinem (1894) i z Wiązowem (1910); budowa żeglownego kanału wzdłuż Odry i portu miejskiego (1909); rozwój przemysłu: garbarnia E.W. Molla (1811), fabryka wyrobów pasmanteryjnych T.T. Heinzego (1830), cukrownia Löbbecka (1846), gazownia miejska (1848), fabryka fortepianów H. Schutza (1874), cukrownia „Concordia” (1876), fabryka ksiąg biurowych Löwenthala (1879), fabryka pieców szamotowych (1887), fabryka wyrobów cementowych H. Bienecka (1902), a także fabryka pojazdów konnych, fabryka maszyn Güttlera, fabryka maszyn rolniczych Przillasa, fabryka krzeseł, fabryka cygar i browar; rozwój przestrzenny: wchłonięcie dotychczasowych przedmieść, usunięcie murów średniowiecznych wraz z bramami (1863–1865); okres rządów burmistrza Juliusa Peppela (1895–1910): po włączeniu do miasta nowych terenów, liczba mieszkańców wzrosła o 8 tysięcy; liczne inwestycje: skanalizowanie miasta, doprowadzenie bieżącej wody, wymiana nawierzchni ulic i chodników, wybudowanie elektrowni oraz urządzenie parku (przez wiele lat noszącego nazwę Park Wolności, obecnie Park Wolności im. Juliusa Peppela); w okresie 1878–1928 rada miejska ufundowała liczne pomniki poświęcone niemieckim osobistościom i mężom stanu. Było to zgodne z trendem panującym w Niemczech na przełomie XIX i XX w., równocześnie jednak świadczyło o powiększaniu się zasobności kasy miejskiej i aspiracji władz Brzegu oraz jego społeczności. Stawianie pomników o określonej tematyce nie pozostawało także bez związku z obecnością w Brzegu i jego okolicach mniejszości polskiej. W mieście do lat 50. XX w. znajdował się szachulcowy kościół ewangelicki w którym do 1829 odprawiano msze dla ludności polskiej. 27 października 1895 roku oddano do użytku nowy Most Odrzański. W 1940 roku do Brzegu i okolic dotarł pierwszy gaz przesłany z Gazowni Miejskiej w Wałbrzychu, co znacząco wpłynęło na rozwój miasta. Jesień 1944 – w trakcie marszu ewakuacyjnego więźniów z miejscowego więzienia strażnicy niemieccy zamordowali 200 więźniów.

Rok 1945 :

23 stycznia – początek radziecko-niemieckich walk o miasto; poważnie uszkodzono Most Odrzański; 6 lutego – zdobycie Brzegu przez Armię Czerwoną (ginie 914 żołnierzy radzieckich z 1 Frontu Ukraińskiego, potem m.in. ku ich czci na Placu Bramy Wrocławskiej zostaje wzniesiony Pomnik Zwycięstwa). Stare miasto z szeregiem cennych zabytków legło w gruzach, ogółem zburzeniu uległo 70% substancji miejskiej; przyłączenie miasta do Polski i wysiedlenie ludności niemieckiej do Niemiec.

1946 – urzędowo zatwierdzono obecną nazwę miasta. W 1954 oddano do użytku Most Piastowski. Lata 60. XX w. – odbudowa najważniejszych zabytków miasta, zabudowa starego miasta blokami mieszkalnymi, rozwój przemysłu maszynowego, elektrotechnicznego, skórzanego i spożywczego. 26 maja 1966 – tzw. pacyfikacja brzeska, wystąpienia ludności miasta w obronie mienia kościelnego, brutalnie stłumione przez oddziały ZOMO i funkcjonariuszy SB. 1992 – opuszczenie miasta przez wojsko rosyjskie...

Herb Brzegu

Zabytki Brzegu :

- renesansowy Zamek Piastów Śląskich z XIII-XVI wieku, zwany Śląskim Wawelem, zespół zamkowy (wraz z kaplicą) jest wpisany na listę zabytków klasy międzynarodowej (według dawnej klasyfikacji – klasy „0”)

- układ urbanistyczny Starego Miasta, z połowy XIII w., zmieniony po 1945.
- kościół pw. św. Mikołaja, gotycki (1370–1417)
- kościół Podwyższenia Krzyża św. z XVIII wieku, barokowy z iluzjonistycznymi freskami Jana Kubena z lat 1739–1745
- kościół franciszkanów, gotycki (w ruinie). Najstarsza świątynia Brzegu, wzmiankowana w 1285 wraz z klasztorem. Rozbudowany w latach 1338–1494. W 1582 został zamieniony na książęcy arsenał. W I poł. XX w. siedziba remizy strażackiej. Do lat 80. pełnił funkcję magazynu. Wskutek zaniedbań doprowadzony do ruiny; w 1997 zawaliła się wieża i fragment prezbiterium.
- barokowe figury Jana Nepomucena i Tadeusza Judy z 1722, postawione przed fasadą kościoła Podwyższenia św. Krzyża w 1755. - pomnik św. Trójcy na pl. Zamkowym, barokowy, wzniesiony w 1731
- ratusz, z XIV wieku, przebudowany w latach 1569–1571
- Gimnazjum Piastowskie założone w 1569

Kamienice mieszczańskie:
- Rynek pod nr 19 – renesansowa fasada z 1621 (rekonstrukcja).
- Rynek, cała pierzeja wschodnia zawiera fragmenty kamienic z XIV wieku.
- Chopina 1, renesansowa z 1597.
- Jabłkowa 5, barokowa kamienica Kreyera z 1715.
- Jabłkowa 7, kamienica z 1797 w stylu empire.
- Brama Odrzańska z lat 1595–1596.
- Stare Koszary fryderycjańskie, z lat 1781–1782.
- Planty – pozostałości twierdzy bastionowej wzniesionej wokół średniowiecznego miasta. Budowę rozpoczęto od 1572, kilkakrotnie rozbudowywana w XVII, XVIII i XIX wieku, rozebrana w 1807 i zamieniona w XIX wieku na zespół parków, dzisiaj Planty.
- Ciekawy zespół ulic o zabudowie modernistycznej i eklektycznej, które zostały zabudowane w XIX wieku, po likwidacji twierdzy.
- Willa Löbbecke z XIX wieku przy ul. Chrobrego, z fontanną z Trytonem (fontanna przeniesiona na zamek).
- Budynek sądu na rogu ul. Chrobrego i Armii Krajowej. Zbudowany w latach 1898–1903.
- Willa Neugebauera (właściciela cukrowni „Concordia”; dzisiejsze Nadodrzańskie Zakłady Przemysłu Tłuszczowego) przy ul. Jana Pawła II. Wzniesiona w 1898 w stylu eklektycznym, obiekt otoczony ogrodem, w którym zachowały się liczne krzewy rododendronu i innych roślin.
- Chłopiec z łabędziem – fontanna w Parku Centralnym.
- Dawna kaplica cmentarna św. Krzyża, dziś kościół garnizonowy. Obecnego kształtu nabrała w 1724.
- Wieża ciśnień przy ulicy Rybackiej z 1877.
- Czerwone Koszary z początku XIX wieku.
- Synagoga z 1799.
- Cmentarz żydowski

Pomnik Żołnierzy Polskich i Radzieckich u zbiegu ulic Wrocławskiej i Oławskiej

U zbiegu ulic Wrocławskiej, Oławskiej, Placu Zamkowego i Placu Bramy Wrocławskiej znajduje się parking na którym warto zostawić auto. Stąd blisko do Zamku Piastów Śląskich (fotografia poniżej) i stąd możemy rozpocząć spacer po historycznym centrum miasta, co właśnie uczyniliśmy

Budynek dawnego Gimnazjum Piastowskiego, założonego w 1569 r. Renesansowe dawne Gimnazjum Piastowskie przebudowywano w XVIII i XIX w.

Tuż przy Zamku Piastów Śląskich znajduje się Kościół Rzymskokatolicki pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego został zbudowany w latach 1734-1739 (wieże w latach 1854-1856, według projektu barona von Wilczka) w miejscu zburzonego w 1545 roku zespołu klasztornego dominikanów - dla przybyłych w 1677 roku do miasta jezuitów (projektant J. Frisch). Jednonawowy o sklepieniu kolebkowym, z szeregiem kaplic bocznych i empor. Wyróżniają się w nim nasklepienne freski J.Kubena (1739-1745) przedstawiające chwałę Krzyża Świętego, misje zakonu jezuitów oraz postacie świętych.

Przed kościołem, po prawej stronie od wejścia, barokowa figura św. Jana Nepomucena z 1722 r., postawiona przed fasadą kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego w 1755 r.

Przed kościołem, po lewej stronie od wejścia barokowa figura św. Judy Tadeusza z 1722 r., postawiona przed fasadą kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego w 1755 r.

Spojrzenie na fasadę główną kościoła od jego wejścia

Budowla od wejścia głównego poprzedzona jest dwuwieżową fasadą, podzieloną pilastrami, z portalem nad którym znajduje się krzyż. Elewacje posiadają półkoliste okna. Dach dwuspadowy zakończony wieżyczką na sygnaturkę. We wnątrz sklepienie kolebkowe wsparte filarami o kompozytowych głowicach kolumn. Kaplice są półkoliste, empory nad nimi zakończone są parapetami i balustradami. Całość wnętrza kościoła upiększona jest polichromią, składającą się ze 115 scen przedstawionych na ikonach o różnej treści i wielkości ikon. Interesującym elementem wnętrza kościoła jest pieta (figurka Maryi trzymającej na kolanach martwego Jezusa Chrystusa), która jest marionetką o poruszającej się głowie i rękach.

Wnętrze barokowego Kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego

Wnętrze barokowego Kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego - ołtarz główny

Wnętrze barokowego Kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego - ambona

Wnętrze barokowego Kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego

Wnętrze barokowego Kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego - prospekt organowy i organy

Wnętrze barokowego Kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego

Wnętrze barokowego Kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego - pieta

Wnętrze barokowego Kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego

Wnętrze barokowego Kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego - widok ogólny

Wnętrze barokowego Kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego - kruchta

Figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej na rogu kamienicy przy Placu Zamkowym 6

Plac Zamkowy

Fragment ul. Zamkowej z widokiem na wieże kościoła Podwyższenia Krzyża Świetego i Plac Zamkowy

Pas zieleni pomiędzy ulicami Władysława Jagiełły i Wojska Polskiego, tuż przed Rynkiem

Ratusz w Brzegu – renesansowa budowla wzniesiona w latach 1569–1577 według projektu Bernarda Niurona. Obecnie to jeden z najcenniejszych zabytków architektury renesansu w Polsce. Ratusz jest siedzibą władz miejskich Brzegu i kilku innych instytucji.

Pierwsza siedziba władz miejskich w Brzegu istniała już w XIV wieku, budowla ta spłonęła w wielkim pożarze miasta w czasie panowania księcia Jerzego II. Nowy ratusz został wzniesiony w latach 1569–1577 według projektu włoskiego architekta Bernarda Niurona, budową obiektu kierował również włoski budowniczy Jakub Parr. W późniejszych latach w budynku dokonano niewielkich przeróbek niektórych sal, w związku z ich adaptacją na cele administracyjne. W roku 1926 w południową fasadę wmurowano renesansowy portal, pochodzący z jednej z brzeskich kamienic. Zarządzeniami wojewódzkiego konserwatora zabytków z dnia 25 listopada 1949 i 10 stycznia 1964 roku ratusz został wpisany do rejestru zabytków. Ratusz jest okazałą renesansową budowlą wzniesioną na planie wydłużonej podkowy, wokół wewnętrznego dziedzińca, ma dwie kondygnacje i jest nakryty dachem siodłowym. Najokazalsza jest zachodnia strona budowli. W jej narożnikach są dwie zamykające dach czworoboczne wieże, nakryte wysokimi hełmami z latarniami. Pomiędzy nimi jest rozpięta pięcioosiowa loggia, półkolistymi arkadami na parterze. Ponad loggią na połaci dachu są umiejscowione trzy facjaty, podzielone gzymsami i posiadające esowate spływy. Fragmenty elewacji pokryto dekoracją sgraffitową pochodzącą z XVII wieku. Ponad bryłą góruje wieża, do poziomu dachu czworoboczna, wyżej ośmioboczna, zwieńczona balustradą i hełmem z podwójną latarnią. We wnętrzach zachowały się sale i korytarze o oryginalnym wystroju. Najokazalsza jest Sala Rajców z dawnym malarstwem ściennym i cennym plafonem, oraz Sala Stropowa z modrzewiowym sufitem z roku 1646. Wnętrz niestety nie zobaczyliśmy...

Renesansowy ratusz w Brzegu

Renesansowy ratusz w Brzegu - wieża

Kamienice przyległe do ratusza

Renesansowy ratusz w Brzegu - wieża

Przejście pod wieżą

Zachodnia część Rynku

Zachodnia i część południowej części Rynku

Południowa pierzeja Rynku

Część południowej pierzei i fragmenty kamienic śródrynkowych

Stara Karczma przy ul. Młynarskiej

Budynek Wyższej Szkoły Humanistyczno Ekonomicznej w Brzegu przy ulicy Młynarskiej

Kościół klasztorny franciszkanów pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła, ob. nieużytkowany, ul. Młynarska, z XIV, XVII i XVIII wieku

Budynek Wyższej Szkoły Humanistyczno Ekonomicznej w Brzegu przy ulicy Młynarskiej

Młyn - budynek produkcyjny, pl. Młynów, z 1889 r.

Ulica Nadodrzańska

Kościół klasztorny franciszkanów pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła, ob. nieużytkowany, z XIV, XVII i XVIII wieku - widok z Placu Koszarowego

Kościół klasztorny franciszkanów pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła, ob. nieużytkowany, z XIV, XVII i XVIII wieku

Kościół klasztorny franciszkanów pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła w ruinie

Stare koszary przy ulicy Stare Koszary (foto : GoogleStreet)

Budynek Wyższej Szkoły Humanistyczno Ekonomicznej w Brzegu widziany od ulicy Zakonnic

Kościół klasztorny franciszkanów pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła w ruinie

Ulica Zakonnic

Dawna uliczka miejska - ul. Kowalska, przejście do ul.Młynarskiej, mało już takich uliczek na Śląsku

Ulica Zakonnic w kierunku Bazyliki

Widok na ulicę Dzierżonia z ul. Zakonnic, w tle Rynek

Kościół pw. św. Mikołaja widziany z ulicy Zakonnic

Kościół św. Mikołaja (rzymskokatolicki, gotycki kościół parafialny) - Bazylika pochodząca z XIV wieku, zaliczana jest do największych tego typu budowli gotyckich na Śląsku. Świątynia należy do parafii św. Mikołaja w Brzegu w dekanacie Brzeg południe, archidiecezji wrocławskiej. Dnia 15 listopada 1958 roku, pod numerem 515/58 bazylika została wpisana do rejestru zabytków województwa opolskiego. Kościół powstawał w latach 1370–1420 za czasów rządów księcia Ludwika I. Wybudowano go w miejscu starszej, murowanej budowli, którą wymienia się w źródłach w 1279 r. Budowla została sfinansowana przez mieszczan i księcia. Rajcy miasta zamówili projekt u mistrza wrocławskiego Gunthera, który powtórzył schemat wrocławskich kościołów : św. Marii Magdaleny oraz św. Elżbiety.

W 1523 roku w Brzegu zwyciężyła reformacja. Książę Fryderyk II wprowadził w księstwie, jako obowiązujące, wyznanie luterańskie. Już w 1525 roku kościół zaczął funkcjonować jako kościół protestancki. Pierwotnie kościół był otoczony cmentarzem, na którym urządzano pochówki do roku 1775, gdy Fryderyk II całkowicie zakazał pochówków na terenie miast i w kościołach. 10 listopada 1905 roku przed kościołem odsłonięto pomnik Marcina Lutra. Został on usunięty wkrótce po zakończeniu II wojny światowej. Rolę świątyni protestanckiej kościół pełnił aż do 1945.

Podczas zdobywania miasta na przełomie stycznia i lutego 1945 kościół doszczętnie spłonął, a następnie przez 13 lat (do 1958) niszczał pozostawiony bez opieki. W 1958 roku z inicjatywy księdza Kazimierza Makarskiego rozpoczęto odbudowę kościoła według wzorów z 1370 roku. W czasie remontu odkryto w zakrystii późnogotyckie freski ścienne. Kościół ma trzynawową charakterystykę bazyliki z wydłużonym korpusem pozbawionym podziału na chór i partie nawy. Strzelistość nawy głównej z gwiaździstym sklepieniem i wysmukłymi oknami skontrastowano z niskimi, szerokimi i ciemnymi nawami bocznymi. Nawę główną od bocznych oddzielono prostymi filarami i linearnymi przęsłami, nie ograniczającymi przestrzeni wnętrza. Kościół posiadał bogaty wystrój rzeźbiony w drzewie oraz zespół witrażowy. Do dzisiaj zachowały się tylko fragmenty. Drewniane części spłonęły podczas II wojny światowej, a szczątki wyposażenia znajdują się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu oraz w Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu. Natomiast dwie kwatery oryginalnych witraży znajdują się w Muzeum Narodowym w Poznaniu. W ściany i filary kościoła wmurowywano kamienne i drewniane epitafia bogatych mieszczan brzeskich. Pod koniec XIX wieku nadbudowano wieże kościoła jako odpowiedź na podwyższenie wież w katolickiej świątyni Podwyższenia Krzyża Świętego.

Kościół pw. św. Mikołaja