Sylwetki znane lub zapomniane

Marianna Orańska

Księżniczka Marianna Orańska w 1846 r. (akwarela, J. P. Koelman)

By Jan Philip Koelman - Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=908203

Marianna Orańska, urodzona jako Wilhelmina Frederika Louise Charlotte Marianne (ur. 9 maja 1810 r. w Berlinie, zm. 29 maja 1883 r. w Erbach w Nadrenii) – księżniczka niderlandzka, córka króla Niderlandów Wilhelma I Orańskiego i jego pierwszej żony – Fryderyki Luizy Pruskiej (Wilhelminy von Hohenzollern). Pochodziła z dynastii Oranje-Nassau. Właścicielka posiadłości na Ziemi Kłodzkiej (tzw. klucz stroński – m.in. część Gór Bialskich i Masywu Śnieżnika), posiadaczka słynnego pałacu w miejscowości Kamenz (zob. Kamieniec Ząbkowicki), wzniesionego według projektu Schinkla. Była jedną z bardziej niekonwencjonalnych postaci kobiecych XIX w.

Urodziła się 9 maja 1810 r. w Berlinie, jako córka namiestnika, a od 1815 r. króla Niderlandów Wilhelma I i królewny pruskiej Wilhelminy Fryderyki z domu von Hohenzollern. Rodzice przebywali wówczas w Prusach, wygnani przez Napoleona. W roku 1828 zaręczyła się z wygnanym szwedzkim księciem Gustawem Wazą, w którym była bardzo zakochana, ale do ślubu nie doszło dzięki presji dyplomatycznej szwedzkiego króla Karola XIV Jana, który drżał o swój tron (groził nawet wypowiedzeniem wojny Niderlandom, gdyby para się pobrała). Od 1830 do 1849 roku była żoną swego brata ciotecznego Albrechta Pruskiego, najmłodszego syna króla Fryderyka Wilhelma III i brata późniejszego cesarza Wilhelma I. Z tego związku urodziła się piątka dzieci : Fryderyka Luiza Wilhelmina Marianna Charlotta (1831-1855), 18 maja 1850 poślubiła Jerzego II księcia Saksonii-Meiningen, z którym doczekała się trójki dzieci, syn (1832), zmarł wkrótce po porodzie, Fryderyk Wilhelm Nikolaus Albrecht (1837-1906), od 1885 do 1906 regent księstwa Brunszwiku, w 1873 ożenił się z księżniczką Marią z Saksonii na Altenburgu (1854–1898), z którą miał trzech synów, Fryderyka Luiza Wilhelmina Elżbieta (27 sierpnia - 9 października 1840), Fryderyka Wilhelmina Luiza Elżbieta Aleksandra (1842-1906), w 1865 wyszła za mąż za Wilhelma księcia Meklemburgii-Schwerin.

Nie było to udane małżeństwo. Marianna nie pasowała do surowego, wręcz wojskowego ceremoniału pruskiego dworu. Dodatkowo zdecydowanie górowała nad mężem inteligencją i obyciem, ten natomiast coraz częściej dopuszczał się zdrady, o czym księżniczkę skrupulatnie informowali różni „życzliwi”, sama zresztą widziała dobrze co się dzieje. W roku 1845 Marianna porzuciła swego męża i nieletnie dzieci, przeniosła się do Voorburga w Holandii i żyła tam w otwartym związku ze swym masztalerzem Johannesem van Rossumem. Miała z nim syna Jana Wilhelma van Reinhartshausen (1849-1861). Sytuacja wzbudziła oburzenie dworów w Hadze i Berlinie, które zerwały z nią wszelkie stosunki. Małżeństwo zakończyło się głośnym rozwodem w 1848 r. oraz infamią, kiedy to okazało się, że Marianna spodziewa się dziecka z van Rossumem. Zabroniono jej kontaktów z dziećmi, a król Fryderyk Wilhelm IV, zakazał jej pobytu na terytorium Prus dłuższego niż jeden dzień, w dodatku z obowiązkiem meldowania się na policji przy każdym wjeździe i wyjeździe. W tej sytuacji w 1853 r. Marianna zakupiła za 175 000 pruskich talarów pałac we wsi Bílá Voda położonej po austriackiej stronie granicy, z którego mogła dojeżdżać do pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim i pałacyku w Stroniu Śląskim. Marianna zakupiła w 1855 r. pałac w Reinhartshausen i kazała się pochować obok van Rossuma na cmentarzu w tej miejscowości. Posiadłość, do roku 1998 własność jej potomków z rodziny Hohenzollernów, jest dziś hotelem koncernu Kempinski. Część bogatych zbiorów sztuki Marianny (niegdyś 600 obrazów) nadal znajduje się w pałacu. Była miłośniczką jeździectwa, od początku działała w pierwszym wrocławskim klubie jeździeckim: założonym w 1832 r. Śląskim Towarzystwie Hodowli, Wyścigów Konnych i Wystaw.

Związki księżniczki Marianny ze Śląskiem to konsekwencja losów jej rodziców. W wyniku rewolucji belgijskiej znaleźli oni schronienie w Prusach nabywając dobra poklasztorne w Lubiążu, Henrykowie i Kamieńcu Ząbkowickim. Po śmierci rodziców Marianna otrzymała kamieniecki spadek (obejmujący m.in. Kamieniec Ząbkowicki i Bardo), a następnie dokonała nowych zakupów. W 1838 r. kupiła klucz stroński i majątek rycerski Strachocin. Znajdowało się tu 8736 ha lasów oraz zespół obiektów przy dworze, wznoszącym się koło drogi do Bolesławowa. W tym samym roku nabyła klucz śnieliński w południowo-zachodniej części Ziemi Kłodzkiej, a zarządzane z Różanki. Objęcie tych dóbr odbyło się w Gniewoszowie z udziałem przedstawicieli czternastu wsi, a powitalne przemówienie wygłosił ksiądz Rauch z Różanki. Działalność Marianny to nie tylko zakupy nowych dóbr, ale również szeroka działalność inwestycyjna, z wykorzystaniem miejscowej siły roboczej.

Księżna Marianna zapisała się w historii bardzo racjonalną i skuteczną działalnością ekonomiczną, która przyczyniła się do znacznego rozwoju dóbr, których była właścicielką. Dzięki jej staraniom powstała cała sieć górskich dróg. Na własny koszt wybudowała drogę z Ząbkowic Śląskich do przełęczy Płoszczyna w Górach Bialskich, która wiodła m.in. przez Kamieniec Ząbkowicki, Złoty Stok, Lądek Zdrój, Stronie Śląskie, Bolesławów i Nową Morawę – łącznie 55,29 km. Wybudowała drogi gospodarcze i dukty. Umożliwiło to rozwój okolicznych wsi, pozwoliło zagospodarować rozległe kompleksy leśne, głównie w Górach Bialskich i Masywie Śnieżnika. Wprowadziła nowe zasadzenia i rozwinęła gospodarkę leśną. Na terenach nizinnych kazała zakładać stawy rybne z hodowlą pstrąga. W 1843 r. koło Stójkowa wybudowała wysoki piec hutniczy, fryszerkę i szlifiernię, przerabiające rudę z Siennej i Janowej Góry. W 1864 r. założyła w Stroniu Śląskim hutę szkła, która działa do dzisiaj pod nazwą Huta Szkła Kryształowego "Violetta". W pobliżu Stronia Śląskiego założyła kamieniołomy marmuru, które funkcjonują do dzisiaj, a ponadto wybudowała 3 nadleśnictwa i 26 leśniczówek. Na jej ziemiach pod Śnieżnikiem, założono specjalistyczną farmę krów, zarządzaną przez sprowadzonego z alpejskich łąk Szwajcara. Farma ta potem stopniowo przekształciła się w schronisko turystyczne.

W pamięci poddanych pozostała jako Dobra Pani i utrwalona została w wielu nazwach miejscowych w okolicach Masywu Śnieżnika. Do dzisiaj istnieją Mariańskie Skały, Droga Marianny, Marianówka, Źródło Marianny, Biała i Zielona Marianna (nazwa lokalnych złóż marmuru). Ewenementem jest, że pamięć ta przetrwała mimo całkowitej wymiany narodowościowej na ziemi kłodzkiej po II wojnie światowej. Na jej pamiątkę w Lądku-Zdroju, przed kościołem ewangelickim (którego budowę również finansowała) postawiono pomnik, który stoi w połowie drogi między Kamieńcem a Starym Mestem. Również w dzisiejszych czasach nie zapomina się o zasługach Marianny Orańskiej, jej imieniem nazywane są szkoły i instytucje m.in. w Stroniu Śląskim (gimnazjum, przychodnia zdrowia). Upamiętniono ją także kamieniem pamiątkowym w Międzygórzu oraz tablicą na budynku Schroniska PTTK "Na Śnieżniku". Od kilku lat produkowana jest woda mineralna Długopole Zdrój z jej wizerunkiem.

Od jej imienia pochodzi nazwa starej odmiany gruszy „Księżniczka Marianna” (niem. Prinzessin Marianne), nazwanej tak na jej cześć przez niemieckiego lekarza i pomologa Adriana Diela w 1818 r.

Marianna Orańska pod koniec życia

By nl:Afbeelding:Marianneprinsesdernederlanden.jpg, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1479167