Drukuj
Nadrzędna kategoria: Menu Główne
Kategoria: Wystawy, Imprezy, Spotkania...
Odsłony: 5089

Ocena użytkowników: 5 / 5

Gwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywna
 

220 rocznica budowy mostu żelaznego na rzece Strzegomce pomiędzy Łażanami a Żarowem


W ramach obchodów 220 rocznicy budowy mostu żelaznego na rzece Strzegomce pomiędzy Łażanami a Żarowem (więcej o przebiegu całej imprezy TUTAJ), Stowarzyszenie Labiryntarium.pl i Fundacja Teatr Bezdomny przygotowali wystawę p.t. "Dzieje mostu żelaznego". Ten wyjątkowy zabytek, mimo, że został zniszczony w 1945 roku wskutek działań wojennych, nie daje o sobie zapomnieć do dziś... Zachęcamy do wzięcia udziału w dyskusji w temacie zadanych na końcu wystawy pytań. Wszelkie sugestie prosimy kierować za pośrednictwem formularza kontaktowego na naszej stronie.

"Dzieje mostu żelaznego"

1779

 


 

Pierwszy na świecie żelazny most "Iron Bridge" zbudowano w 1779 roku, w Coalbrookdale w Anglii na rzece Severn. Rejon ten cieszy się do dziś sławą kolebki angielskiej rewolucji przemysłowej, która zmieniła oblicze Anglii, Europy i całego świata.

Iron Bridge (foto : pl.wikipedia.org CC BY 2.0)

Iron Bridge (foto : en.wikipedia.org CC BY-SA 3.0)

1793

 


 

Ówczesny właściciel Łażan, Piotrowic, Żarowa, Nowic i innych okolicznych dóbr - Nicolas August Wilhelm von Burghaus, który był wizjonerem i wynalazcą, na wieści napływające z Anglii o nowych technologiach, które pozwalają na zbudowanie mostu z żelaza, odstąpił od pierwotnego planu budowy kamiennego mostu. Zdecydował się iść drogą postępu i złożył zamówienie na budowę mostu żelaznego w powstałej w 1755 roku w Ozimku, Hucie „Małapanew”. Administratorem huty i nadzorcą projektu był wówczas Friedrich Wilhelm von Reden, który projekt mostu, technologię jego wykonania (odlania, transportu elementów i montażu) oraz wykonanie powierzył młodemu angielskiemu inżynierowi Johnowi Baildon'owi.

Biogram hrabiego Niclasa Augusta Wilhelma von Burghaussa (kliknij obraz aby powiększyć)

Biogram hrabiego Friedricha Wilhelma von Redena (kliknij obraz aby powiększyć)

Biogram Johna Baildona (kliknij obraz aby powiększyć)

1796

 


 

Prace nad mostem w Ozimku trwały do jesieni 1795 roku. Wtedy rozpoczęto proces przenoszenia odlanych w hucie elementów do Łażan. Łącznie trzeba było przewieźć 46 ton żelaza. Dla ułatwienia elementy spławiono Odrą do Wrocławia, skąd następnie wożono do Łażan wozami konnymi. Wiosną 1796 roku wszystkie elementy były już na miejscu, po czym przystąpiono do montażu. Ten trwał 10 tygodni i zakończył się najprawdopodobniej 20 maja. Od tej pory konstrukcja mostu była gotowa. Jego oficjalne, uroczyste otwarcie miało miejsce nieco później 30 lipca 1796 roku, czyli dokładnie 220 lat temu... Z tej okazji hrabia Nicolas August Wilhelm von Burghaus zlecił wykonanie 300 medali pamiątkowych ze srebra, brązu i miedzi, którymi obdarowywał specjalnych gości. Wszystkich zaś przybyłych na tę okazję okolicznych mieszkańców zaprosił na huczne przyjęcie...

Most na rzece Strzegomce, to jednoprzęsłowy most łukowy, złożony z żelaznych łuków długości 15,0 m i strzałce 2,885 m. Żelazne dźwigary łukowe miały konstrukcję szkieletową i były łączone na śruby w środku rozpiętości przęsła. W przekroju poprzecznym przęsła umieszczono pięć łuków w rozstawie 1,350 m. Stężono je odpowiednimi elementami poprzecznymi. Pomost wykonano w postaci płyt żelaznych grubości ok. 50 mm, szerokości 0,5 m i długości 5,8 m, równej szerokości mostu. Na krawędziach przęseł umieszczono płyty gzymsowe wysokości 0,360 m, do których przymocowano ozdobne słupki poręczy łączone żelaznymi, kutymi przeciągami. Na tak wykonanym pomoście, ułożono na warstwie pospółki, nawierzchnię z kostki kamiennej. Koszt budowy wyniósł 20 tysięcy złotych marek.

Jedno z pierwszych graficznych przedstawień mostu

Awers i rewers medalu okolicznościowego, wydanego z okazji otwarcia mostu

Szkic z siedmioma mostami żelaznymi wyprodukowanymi w hutach Małapanew w Ozimku, oraz w Gliwicach i Kluczborku (kliknij aby powiększyć)

  1. Most żelazny z 1796 roku, na rzece Strzegomce w Łażanach, nie istnieje, pozostały fragmenty...
  2. Most żelazny „Cavalier-Brucke” w Poczdamie (park), brak danych.
  3. Most żelazny z 1804 roku, w Berlinie, wybudowany na kanale w parku królewskiego pałacu Charlottenburg, istnieje do dziś.
  4. Most żelazny z 1803 roku, zbudowany w Berlinie, na stawie rybnym, w królewskim parku pałacowym Charlottenburg, istnieje do dziś.
  5. Most żelazny z 1804 roku, znad Kłodnicy w Gliwicach. Dziś jego elementy znajdują się na terenie Gliwickich Zakładów Urządzeń Technicznych (dawniej huta założona przez hrabiego Wilhelma Redena w 1794 roku).
  6. Most żelazny z 1798 roku, pierwszy w Berlinie, Uber den Kupfergraben, w 1825 zamieniono go na kamienny
  7. Most żelazny w królewskim parku pałacowym Charlottenburg, brak danych

 

Szkice i przekroje mostu

Szkic mostu z wymiarami

Jedno z pierwszych graficznych przedstawień mostu

1843

 


 

Most żelazny w Łażanach leżał na trasie jednej z dwóch „Dróg Węglowych”. Ta prowadziła ze Świebodzic przez Ciernie, Żarów, Łażany do Kątów Wrocławskich,. Most ten był zatem bardzo ważny. Droga węglowa prowadząca przez ten most powstała w latach 1780 – 1790. Węgiel z wałbrzyskich kopalń przewożono w ten sposób nieustanie przez ponad pół wieku. Jednak gdy w roku 1843 oddano do użytku linię kolejową Wrocław – Świebodzice , która wiodła także przez m. in. Kąty Wrocławskie, trasa ta zaczęła tracić na znaczeniu.

Wozy z węglem przejeżdżające przez żelazny most

1939

 


 

Mijały lata, przemysł i technologie parły do przodu.... Zachowała się ekspertyza Politechniki Wrocławskiej (Technische Hochschule) datowana na 15.11.1928, według której dopuszczano eksploatację mostu pod obciążeniem nieco ponad 5 ton, przy bardzo wolnym ruchu. W związku z tym, że parametry mostu nie były dostosowane do nowych czasów zaplanowano przeniesienie całej konstrukcji do Wrocławia, na teren dzisiejszego Osiedla Zalesie na Czarną Wodę (reliktu starego koryta Odry). Jest to osiedle we wrocławskiej dzielnicy Śródmieście, położone na Wielkiej Wyspie. Jako niem. Leerbeuthel (później Leerbeutel) włączone w granice miasta w 1904. Osiedle to ma charakter willowego przedmieścia, położone jest w bezpośrednim sąsiedztwie Szczytnik, tj. Parku Szczytnickiego, jak również "Czarnej Wody" , oraz jeziorka Morskie Oko (niem. Leerbeutel See) oraz położonego po jej drugiej strony Zacisza. W granicach współczesnego Zalesia znajduje się też m.in. wybudowany w latach dwudziestych XX wieku Stadion Olimpijski, a także Hala Stulecia. Plany przeniesienia mostu były kompletne w 1939 roku jednak wybuch wojny wymusił odłożenie tej sprawy na przyszłość.

Plany przeniesienia mostu żelaznego do Wrocławia na Czarną Wodę w sąsiedztwie Parku Szczytnickiego (źródło : Instytut Herdera w Marburgu) Plany te (oraz mnóstwo innych ciekawych materiałów dotyczących Łażan (Laasan)), można odpłatnie pozyskać w wysokiej rozdzielczości... Ktoś chętny do pokrycia kosztów?

Plany przeniesienia mostu żelaznego do Wrocławia na Czarną Wodę w sąsiedztwie Parku Szczytnickiego (źródło : Instytut Herdera w Marburgu)

Przedwojenny plan Wrocławia, miejsce przeniesienia mostu oznaczone jest czerwonym kółkiem (kliknij aby powiększyć)

Powiększony fragment mapy z oznaczeniem planowanej lokalizacji mostu żelaznego z Łażan. Po prawej Stadion Olimpijski, poniżej Hala Stulecia

Powiększony fragment mapy z oznaczeniem planowanej lokalizacji mostu żelaznego z Łażan.

1945


Niestety, końcówka wojny okazała się zgubna dla wspaniałego zabytku. Istnieją dwie hipotezy dotyczące sposobu zniszczenia mostu. Jedna z nich mówi o wysadzeniu mostu przez cofających się za linię Strzegomki żołnierzy niemieckich. Wydaje się to mało prawdopodobne, choćby ze względu na ilość płyt pomostowych wyciągniętych z rzeki w całości. Albo ktoś wysadził most nieudolnie, albo wysadzenie miało na celu położenie mostu do koryta rzeki, aby dało się w przyszłości odrestaurować go we Wrocławskim parku? Druga hipoteza głosi, że na most wjechał czołg, pod którego ciężarem konstrukcja została uszkodzona i zawaliła się.

ok. 1975

 


 

Do pierwszego po wojnie odkrycia elementów zabytkowego mostu żelaznego, doszło w latach 70-tych XX wieku. Wtedy, podczas prac regulujących koryto rzeki Strzegomki, ekipa pracująca w okolicy nowego, stojącego do dziś mostu, znalazła różne elementy żeliwne. Kierownictwo robót deklarowało wówczas wolę ich utrzymania i ekspozycji, jednak do dzisiaj nie sposób odnaleźć jakichkolwiek z odnalezionych wówczas fragmentów mostu. Prawdopodobnie wylądowały ostatecznie na złomie.

1995

 


 

W sierpniu 1995 roku z inicjatywy Zakładu Mostów Politechniki Wrocławskiej, przy pomocy Szczecińskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego ESBEPE S.A., podjęto próbę odnalezienia w rzece Strzegomce zatopionych elementów historycznych mostu żelaznego. Próba zakończyła się częściowym powodzeniem. Z rzeki wydobyto około 3 ton konstrukcji mostu, w tym dwie żelazne płyty pomostu, kilka słupków poręczy z przeciągami, fragmenty łukowych dźwigarów. Relikty bariery zakonserwowano i wyeksponowano w sali konferencyjnej i wykładowej Zakładu Mostów Politechniki Wrocławskiej. Pozostałe elementy zabezpieczono, planując ich ekspozycję w budowanym przez Fundację Otwartego Muzeum Techniki przestrzennym muzeum techniki.

 

2003

 


 

W sierpniu 2003 roku na kolejne elementy mostu natrafili miejscowi złomiarze. Władze gminy Żarów skutecznie zabezpieczyły teren i podjęły pod nadzorem Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, prace archeologiczne mające na celu wydobycie i zabezpieczenie oraz inwentaryzację ocalałych fragmentów mostu. Niestety nie wiadomo jaką ilość elementów złomiarze zdołali wywieźć na złom do czasu wykrycia sprawy. W pierwszym etapie tych prac we wrześniu 2003 roku, wydobyto cztery płyty pomostu i wiele drobnych elementów. Po hydrotechnicznym przygotowaniu placu robót w październiku 2003 r. Wydobyto pięć dalszych płyt, kilka słupków barier z przeciągami, dwa większe fragmenty łukowych przęseł i sporo drobnych elementów. Założono wtedy kontynuację prac latem 2004 r. Co oczywiście do dziś nie nastąpiło. Na podstawie jednak, do tej pory pozyskanych materiałów, stwierdzono możliwość dokładnej rekonstrukcji mostu i poszczególnych jego elementów konstrukcyjnych. Część elementów złożono w Zakładzie Usług Komunalnych w Żarowie, jak się później okazało na kolejne sześć lat.

 

Wydobywanie szczątków mostu żelaznego (źródło : Politechnika Wrocławska, Dwieście lat mostów na Śląsku, J. Rabiega i J. Biliszczuk)

Fragment rocznika Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Żarowskiej "Pons" - Most Nr 2/2006 (kliknij obraz aby powiększyć)

2004

 


 

Wydobycie elementów w 2003 roku o łącznej ilości około 5 ton, wzbudziło niemałe zainteresowanie różnych środowisk. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Burmistrz miasta i gminy Żarów, oraz Politechnika Wrocławska zorganizowali konkurs na opracowanie koncepcji ekspozycji i ewentualnej rekonstrukcji najstarszego na Śląsku mostu żeliwnego w Łażanach. 4 maja 2004 roku konkurs ten rozstrzygnięto. Na Konkurs wpłynęły w terminie do 30.04.2004 trzy prace. Jury zdecydowało się również na ocenę czwartej, dostarczonej po terminie. Jury w składzie : dr inż. arch. Bogusław Wowrzeczko – prodziekan Wydz. Architektury Pwr, prof. dr hab. inż. Jan Biliszczuk – kierownik Zakładu Mostów Pwr., dr hab. prof. nadzw. Stanisław Januszewski – prezes zarządu Fundacji Otwartego Muzeum Techniki, mgr inż. arch. Andrzej Kubik – Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków, mgr inż. Leszek Michalak – z-ca Burmistrza miasta i gminy Żarów, oraz mgr inż. Ryszard Majewicz – sekretarz zdecydowało, że nie przyzna nagrody głównej, lecz wyróżnienia. Pierwsze wyróżnienie (1600 zł) otrzymała praca oznaczona godłem „28901”, której autorami są : Bartłomiej Wieczorek, Tomasz Ziaja (studenci Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej), oraz Marek Próciennik (student IV r. Wydziału Budownictwa Lądowego, specjalność mosty). Oceniając prace jury podkreśliło, że pierwsza z wyróżnionych prac prezentuje oryginalną, oszczędną koncepcję, adekwatną dla charakteru terenu. Obiekt stanowi interesujący znak – komunikatów równinnej, otwartej przestrzeni. Interesująca jest propozycja mostu traktowanego w kategoriach eksponatu muzealnego. Funkcja i konstrukcja pawilonu jest rozwiązana poprawnie. Interesująco rozwiązano tereny plenerowe uwzględniając ich zalewowy charakter, w konstrukcji pawilonu uwzględniono zagadnienia ochrony przeciwpowodziowej, podobnie jak w zagospodarowywaniu terenów zielonych.

Dziękujemy serdecznie Panu Tomaszowi Ziaji za udostępnienie materiałów w wysokiej rozdzielczości do wystawy

 

 

I wyróżnienie

Plansza 1 (kliknij obraz aby powiększyć)

Plansza 2 (kliknij obraz aby powiększyć)

2009

 


 

Od wydobycia ostatnich elementów mostu minęło niemal sześć lat. W tym czasie rozstrzygnięto konkurs na ekspozycję mostu, złożono wiele deklaracji odnośnie rekonstrukcji mostu, jednak elementy wciąż spoczywały pod gołym niebem na terenie Zakładu Usług Komunalnych w Żarowie przy ulicy Słowiańskiej. W listopadzie 2009 roku, władze miasta podjęły decyzję o przewiezieniu elementów pod dach, do hali użytkowanej przez Służbę Drogową Powiatu Świdnickiego przy ulicy Kwiatowej w Żarowie, gdzie miały być przez okres zimy konserwowane.

Dostępny jest film Kroniki Filmowej Gminy Żarów z 2009 roku, na którym zarejestrowana jest akcjia przenoszenia reliktów mostu pod dach na ulicę Kwiatową w Żarowie

(link do filmu : https://www.youtube.com/watch?v=EV69wW9ZRnE)

 

Fotografie przedstawiające elementy  mostu złożone pod dachem w hali przy ulicy Kwiatowej w Żarowie

2013

 


 

Minęły cztery lata. Zapomniane ponownie elementy najstarszego na Śląsku mostu żelaznego wróciły do świadomości urzędników wskutek tego, że Powiat Świdnica przeniósł siedzibę Służby Drogowej do Jaworzyny Śląskiej i sprzedał halę prywatnemu inwestorowi. Zaistniała więc konieczność kolejnego przeniesienia części mostu. Jesienią 2013 roku przeniesiono elementy na chroniony wprawdzie teren Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Żarowie, ale niestety znowu pod gołe niebo.

 

 

2016

 


 

Dziś mija 220 rocznica budowy tego wspaniałego zabytku. Mimo, że most jest w kawałkach – część spoczywa jeszcze na dnie rzeki, reszta porozrzucana gdzieś we Wrocławiu i Żarowie, to i tak jest to obiekt, który może przynieść rozgłos miastu i gminie Żarów , oraz powiatowi. W wywiadzie Lucyny Róg z Joanną Lamparską można przeczytać wywiad p.t. "Nie umiemy promować naszych atrakcji turystycznych". Joanna Lamparska wypowiada tam bardzo ważne słowa :

"My mamy tyle historii dookoła i nie wykorzystujemy okazji. Dobrym przykładem, jak marnujemy szanse, jest most w Łażanach w gminie Żarów. To pierwszy na europejskim kontynencie żelazny most. Pierwszy w Europie stanął w Anglii, a pierwszy na kontynencie właśnie w naszych Łażanach. To wprawdzie maleńki mostek, ale wart docenienia. Wokół tej angielskiej przeprawy z żelaza powstało muzeum, są organizowane lekcje dla dzieci, w miasteczku, gdzie stoi, działają kawiarnie, restauracje, hotele, od czasu do czasu można tam obejrzeć rekonstrukcje historyczne. A u nas ten mostek leży gdzieś w częściach i od lat słyszę, że czeka na renowację. Dlaczego?"

 

 

 

Jak myślisz, czy powinniśmy coś w tym temacie robić?

 

 

Jeśli tak, w jaki sposób można „wykorzystać okazję”?

 

 

Jeśli masz pomysł, podziel się z nami wpisując je do zeszytu...

 


Z okazji 220 rocznicy budowy mostu żelaznego na rzece Strzegomce w Łażanach, wydaliśmy wraz Tomkiem Nyczem z Fundacji Teatr Bezdomny, karty pocztowe z wizerunkiem mostu, oraz

 

 

 

Stempel okolicznościowy

 


Przygotował : Matthias