Pstrążna (niem. Straußeney, czes. Stroužné)

część miasta Kudowa-Zdrój

powiat : kłodzki

województwo : dolnośląskie

Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego - Skansen w Pstrążnej

Wieś Pstrążna, na terenie której zlokalizowano Muzeum-Skansen Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego, wchodzi w obręb administracyjny miejscowości kuracyjno-uzdrowiskowej Kudowa Zdrój. Położona u stóp Gór Stołowych zaliczana jest do mikroregionu historycznego zwanego Zakątkiem Czeskim, oddzielonym od Śląska pasem Wzgórz Lewińskich, a od Czech granicą państwową. Według relacji spisanej w I połowie XIX w. przez pastora Bergmana z Czermnej, wieś mieli założyć w końcu XV wieku "husyci" (1461). Najstarsza nazwa wsi "Pstrzuzny" wskazuje na pochodzenie od słowa "pstrąg" (czeskie "pstruch"). W 1813 roku wybudowano w Pstrążnej kościółek drewniany. Teren pod budowę kościółka i cmentarza podarował kolonista Józef Benesch, który był zarazem jego głównym budowniczym. Plebanię i szkołę wybudowano w 1817 roku. Drewniany kościółek grożący zawaleniem zastąpiono nowym, murowanym wzniesionym w 1848 roku. W 1865 roku zainstalowano nowe organy i wybudowano wieżę. Powstanie w 1830 roku gminy ewangelickiej reformowanej w Pstrążnej, nadawało wsi rolę lokalnego ośrodka religijno-narodowego. Pstrążej zostaje podporządkowany filialny kościół ewangelicki w Kudowie, a także w Dusznikach.

Kościół ewangelicki w Pstrążnej

Początkowo podstawowym językiem gminy była "gwara czeska". Jednak już w latach sześćdziesiątych XIX wieku nabożeństwa odprawiano w językach czeskim i niemieckim. Podobnie funkcjonująca na wsi szkoła nosiła początkowo charakter czeski, z czasem przewagi w nauczaniu nabrał język niemiecki. Po drugiej wojnie światowej Czesi opuścili rodzinną wieś, a zastąpili ich osadnicy polscy. Zmiany ekonomiczno-społeczne zachodzące w latach powojennych pociągnęły za sobą znaczne wyludnienie wsi, a także ruinę i zanik znacznej liczby budynków mieszkalnych i gospodarczych.

W połowie XIX wieku głównym zajęciem ludności było tkactwo. Rzemiosło to przetrwało w Pstrążnej do drugiej wojny światowej. Od dawna też wydobywano tu metodami średniowiecznymi węgiel kamienny. Wydobywany tą drogą węgiel zużywano na potrzeby wsi, niekiedy zaś nadwyżki wysyłano do pobliskiego Nachodu. W okresie lata, poza tkactwem, najmowano się do prac polowych. Część mieszkańców szukała zatrudnienia także poza wsią.

Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego w Pstrążnej, Oddział Muzeum Okręgowego w Wałbrzychu założone zostało w 1984 roku. Zadaniem tej placówki jest ratowanie i ochrona tradycyjnej kultury ludowej ze szczególnym uwzględnieniem drewnianej architektury wiejskiej. Istnienie około 2700 zabytkowych obiektów wiejskich, w tym w większości chałup drewnianych, których największe skupisko występowało w Kotlinie Kłodzkiej, zwróciło uwagę miłośników kultury ludowej na potrzebę utworzenia muzeum budownictwa ludowego (skansenu), w którym przeniesione doń budynki byłyby odtworzone, uratowane przed zniszczeniem i udostępnione zwiedzającym.

Decyzją Naczelnika Miasta i Gminy Kudowa Zdrój z 1984 roku przekazano na rzecz Muzeum Okręgowego w Wałbrzychu teren zabudowany w Kudowie-Pstrążnej 14, tj. teren wraz z budynkiem dawnej kuźni z 1856 roku oraz działkę gruntowa o powierzchni 5.57 ha. W tej sytuacji bez przeszkód przystąpiono do opracowania planu realizacyjnego skansenu. W pierwszym etapie przystąpiono do odremontowania budynku kuźni, przygotowując poszczególne jej pomieszczenia na cele magazynowo-konserwatorskie. Równolegle przystąpiono do rozbiórki i zabezpieczenia obiektów przeznaczonych dla przyszłego muzeum. Założenia projektowe opracowane dla muzeum-skansenu przewidują zgromadzenie na działce o powierzchni 3.57 ha o stoku północnym i ostrym nachyleniu około 17 zabytkowych obiektów drewnianej architektury wiejskiej wzniesionych w konstrukcji zrębowej (wieńcowej), zrębowo-murowanej i słupowe-szkieletowej (ryglowej). Do końca 1991 roku rozebrano, przeniesiono i zabezpieczono łącznie 8 obiektów m.in.:

- chałupa zrębowa z Kudowy z ul. 22 Lipca 36,

- wiatrak koźlak z Jabłowa,

- chałupa z Kudowy z ul. Kościuszki 22,

- chałupa zrębowa z Nowej Łomnicy 29.

Równolegle z pracami rozbiórkowymi prowadzono prace rekonstrukcyjne.

Prace budowlano-remontowe rozpoczęto w 1985 roku. Objęły one murowany budynek kuźni z 1856 roku, który wraz z działką został przekazany muzeum przez Naczelnika Miasta i Gminy w Kudowie Zdroju. Pierwszym przeniesionym i postawionym w skansenie obiektem w latach 1985-90 był budynek "zajazdu" z Szalejowa Dolnego, udostępniony zwiedzającym w lipcu 1991 roku. W 1989 roku zrekonstruowano dziewiętnastowieczną dzwonnicę alarmową z Gołaczotach Środkowych. Następnie w 1992 roku udostępniono wnętrze zabytkowej kuźni, w której urządzono wystawę rzemiosła kowalskiego i ślusarskiego z okresu XVII-XIX wieku, a także uruchomiono urządzenie do rozniecania ognia w paleniskiu kowalskim. Prawie w pełni zrekonstruowano wieżyczkę alarmową z Gołaczowa, częściowo - stodołę z Kudowy z ul.Kościuszki 175. Rozpoczęto też prace przy odbudowie chałupy z Kudowy - ul. Kościuszki 22 i Nowej Łomnicy 29. W przejętym w późniejszym czasie budynku w Pstrążnej 13 urządzono galerię wystawienniczą. Najbliżej leży rezerwat skalny Błędne Skały, gdzie zachodzące procesy geomorfologiczne i erozyjne doprowadziły do powstania oryginalnych skupisk skalnych, labiryntów i form w postaci wież, ambon, grzybów itp. Znacznie dalej znajduje się rezerwat skalny Szczeliniec Wielki. Należy nadmienić, iż w miarę natężającego się ruchu turystycznego sama wieś Pstrążna, a także jej okolice powiększą swoją ofertę, czyniąc ten teren atrakcyjniejszym i godnym odwiedzenia.

MUZEUM KULTURY LUDOWEJ POGÓRZA SUDECKIEGO w Kudowie Zdroju-Pstrążnej (skansen)

Muzeum czynne:

- w sezonie turystycznym (od 1 maja do 31 października)

od wtorku do niedzieli w godzinach od 10.00 do 18.00.

W poniedziałek Muzeum jest nieczynne dla zwiedzających.

Dojazd do Muzeum: z Kudowy Zdroju zielonym szlakiem (ok. 7 km)

Przygotował : Matthias